Knjiga akademika Mijata Šukovića o Podgoričkoj Skupštini 1918. godine

Akademik Mijat Šuković: Podgorička skupština 1918. i Odluka koju je donijela nijesu legalne i legitimne

(Feljton u listu Pobjeda,  izlazio od 25. februara do 16. marta 2011)

Nelegalno ukinuta nezavisnost Crne Gore

Štetna su nastojanja „da balkanska laž prođe kao istina“, kako je napisao istaknuti američki publicista Vitni Voren u predgovoru svoje knjige Crna Gora – zločin Mirovne konferencije, objavljene u Njujorku 1922. godine, u kojoj je obradio tolerantno ponašanje Mirovne konferencije prema ustanovljenju Podgoričke skupštine 1918. i Odluke koju je donijela.

Riječ autora

Ovaj tekst, koji je rezultat naučne obrade, ima studijski karakter, prilagođen je za „običnog čitaoca“, a koristan za istoričare i sve branše intelektualaca.

Uvjeren sam da je tematika obrađena u tekstu veoma značajna i vrlo aktuelna. Egzaktnim činjenicama, provjerljivim bez teškoća, pobijaju se hvalospjevi o progresivnosti Podgoričke skupštine i njene Odluke, sa tvrdnjama da je njima ostvarena „vjekovna težnja naroda“, da je ostvarena jugoslovenska ideja, da su donijele mnogo dobrog za narod Crne Gore, i tome slično. Hvalospjevi i tvrdnje iskazani su proteklog mjeseca na proslavama 92. godišnjice datuma donošenja Odluke, održanim u Pljevljima, Andrijevici i Plužinama, sa kojih su govori objavljeni u medijima, štampanim i elektronskim, na koje organizatori imaju uticaj. Sa njima je objavljeno i nekoliko tekstova podrške.

U tim iskazima sadržan je i jedan akciono-politički program, kojim se poziva na djelovanje sa ciljem da se stvaraju „bolja vremena“ u kojima će biti moguće ostvarenje suštine i cilja Odluke Podgoričke skupštine, to jest ponovno ukidanje nezavisnosti Crne Gore. Program usmjeren na duge staze, a da se ostvaruje kontinuirano koliko se god može. Studijski karakter ovom tekstu daje snagu da razuvjeri u progresivnosti ili bar da poljulja uvjerenje u progresivnost njihovu, svakoga ko nije strastan toliko da ne može da misli ni o čemu sem da gleda kako da se ukine nezavisnost države Crne Gore.

(Uvod – razlozi i ciljevi pisanja i objavljivanja ovog studijskog teksta)

Proslave u centrima tri opštine u Crnoj Gori 92. godišnjice donošenja Odluke Podgoričke skupštine 1918. godine, donesene 26. novembra (13. novembra po tada važećem kalendaru u Crnoj Gori), održane su po volji njenih učesnika. To ih čini legitimnim. Objavljivanje u medijima iskazanog na njima, takođe je legitimno. Saglasno je ustavnom pravu na slobodno iskazivanje misli i uvjerenja. Same po sebi te proslave nijesu povod pisanju i objavljivanju ovoga studijskog teksta.

Iskazujem saglasnost sa iskazom na tim proslavama, potom objavljenim u medijima, štampanim i elektronskim, kojima je činjenično tačno kazano da je datum donošenja Odluke Podgoričke skupštine 1918. godine „jedan od najznačajnijih datuma“ u istoriji. Značajan jeste, zaista. Ne zato što je nekome donio dobro, nego zato što je donio brojne i teške učinke, čime je dokazano da dešavanja i Odluke sa istorijskim posljedicama „utiru put istoriji i onda kada idu stranputicom“, isto kao „i veliki ljudi“ (Karlajl). Da li je za proslave, drugo je pitanje.

Poštovanje istine

Takođe sam saglasan sa djelovima iskaza na tim proslavama kojima je tačno kazano da u Crnoj Gori žive pripadnici srpskog naroda, da im pripadaju sva građanska prava, lična, politička i socijalno-kulturna, kao i svim drugim građanima Crne Gore. Da imaju pravo da proslavljaju svaki događaj i datum koji smatraju istorijski značajnim; da na teritoriji Crne Gore upotrebljavaju svoj jezik; da svoja vjerska opredjeljenja i osjećaje iskazuju u hramovima Srpske pravoslavne crkve; da organizacione jedinice Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori imaju pravo da vjersku službu nesmetano obavljaju u vjerskim hramovima na teritoriji Crne Gore na koje su stekli ili će steći pravo svojine ili pravo korišćenja na neki od valjanih načina propisanih zakonima; da je asimilacija pripadnika srpskog naroda anti civilizacijska. Dodajem: i anticrnogorska je, ako se čini i gdje se god čini na teritoriji Crne Gore.

Ispravno je i naglašavanje da oni imaju i pravo da sve to iskazuju kada god smatraju da je to potrebno, da potenciraju da im je sve to ustavno garantovano i da zahtijevaju da im svi drugi poštuju sva ta prava. Jer, zaista niko nema pravo da im odriče ta prava, da im bilo koje od tih prava ograničava ili ne poštuje. „Što zakon dade, niko ti ne ote“ (Valtazar Bogišić).

Izostalo je konstatovanje da civilizacijska načela i pravila obavezuju svakoga, takođe i svakog pripadnika srpskog naroda na teritoriji Crne Gore, da poštuje prava pripadnika drugih naroda i naroda kao kolektiviteta, civilizacijski sistem vrijednosti, ustavno i zakonima utvrđeni poredak Crne Gore. Da poštuje istinu. Da i za njih, kao i za sve druge, važi pravilo: „Ni svojim se pravom služiti ne mož’, tek drugome na štetu il’ dosadu“. (Bogišić) Želim da vjerujem da je to izostalo zato što je podrazumijevano, pa izostavljanje da se javno iskaže i to, iako su okolnosti upućivale na potrebu da se to javno i izričito kaže, samo po sebi, kao ni tačno pozivanje na garantovana prava pripadnicima srpskog naroda u Crnoj Gori, takođe nije povod, ni razlog pisanju i objavljivanju ovog studijskog teksta.

Negiranje činjenica

Razlog za pisanje i objavljivanje ovog studijskog teksta je činjenica da je u govorima iskazanim na označenim proslavama i objavljenim u medijima, štampanim i elektronskim, i u setu tekstova u istim medijima objavljenih kao podrška ciljevima tih proslava, iskazana kategorična tvrdnja da su istorijski progresivni Podgorička skupština 1918. i Odluka koju je donijela 26/13. novembra, da su njima ostvareni „vjekovna težnja naroda“ Crne Gore i jugoslovenska ideja, i da su sa njima ostvareni značajni istorijski vrijedni pozitivni efekti za narod Crne Gore.

Tvrdnja čiju sadržinu, smisao i cilj negiraju naučno utvrđene i egzaktno provjerljive istorijske činjenice. Koja je čudno imuna na istorijske istine. Koja kazuje da su za njihovo iskazivanje bitniji emocionalna vezanost i politička želja od naučno utvrđenih i egzaktno provjerljivih činjenica, koje same iskazuju da li je nešto vrijedno ili ne. Koja lična uvjerenja, lične želje i na njima zasnovane stavove nadređuje činjenicama. Koja kazuje da se događaji i Odluke pretvaraju u vlastite doživljaje, da se više brani svoj doživljaj, nego što se razmišlja o događaju kakav je „uistinu bio“. Da se više misli o efektu, nego o dubljem studiranju i traganju za punom istinom. Koja ne vidi stvari kakve jesu, nego kakvi smo mi, podijeljeni suprotstavljenim političkim smjerovima. Čija koncepcija i sadržina kazuju da je tvrdnja kreirana bez primjene naučne metodologije, obavezne bar za univerzitetske profesore koji su je takođe iskazali, ako ne i za sve druge. Metodologije koja obavezuje da se „prikazivanje, obrađivanje i tumačenje istorijskih događaja i odluka“ sagledavaju i vrijednosno ocjenjuju u cjelini poduhvata kojima uzročno-posljedično pripadaju. Koja obavezuje da se utvrde izvorišta, korijen i cilj ukupnog poduhvata koji je doveo do rezultata koji se vrijednosno ocjenjuje. Da se utvrdi duhovna, kulturna, moralna i politička potka cijelog poduhvata i njegovi stvarni sveukupni efekti. Koja obavezuje da se, u konkretnom slučaju, vrijednosna ocjena Podgoričke skupštine 1918. i Odluke koju je donijela, kojom je nelegalno i nelegitimno ukinuta nezavisna država Crna Gora i „dodata Srbiji kao priključak“, zasnuju na utvrđenju korijena, cilja i subjekata ustanovljenja Podgoričke skupštine, načina na koji je ustanovljen njen sastav, postupka i načina na koji je ona donijela označenu Odluku, političke, kulturne, moralne i pravne osnove njihove, izmjerene i sa mjerilima legaliteta i legitimiteta, efekata koje su donijeli za narod Crne Gore kao cjelinu, ne samo za Crnogorce, za srpski narod. Sadržina, smisao i cilj te tvrdnje, naprotiv, kazuju da je kreirana bez identifikovanja ili bar uzimanja u obzir svega toga. Bez njihovog situiranja u istorijsko-situacioni okvir njihov, koga odlikuje tada uspostavljeni vojno-civilni totalitarizam na teritoriji Crne Gore. Bez njihovog ocjenjivanja po mjerilima po kojima se vrijednosno ocjenjuju istorijski događaji i Odluke ustavno pravnog karaktera i značaja, kakvi jesu i Podgorička skupština, kao institucija, i Odluka koju je ona donijela.

Agresivni nacionalizam

Bez svega toga nije moguće istinito prikazati, objasniti i naročito vrijednosno ocijeniti ni Podgoričku skupštinu 1918, kao instituciju, ni Odluku koju je ona donijela. Jer, one su završni dio čitavog jednog poduhvata, koji je duže trajao, sa nekoliko sukcesivnih faza, čija ukupnost čini jednu cjelinu. Samo u toj cjelini, čiji su završni dio, jedino se može razumjeti njihova suština, smisao i značenje. Naročito značenje.

Ukupni kontekst u kojem je iskazana označena tvrdnja kazuje da smisao i cilj tvrdnje nije afirmisanje Podgoričke skupštine i njene Odluke samih po sebi – jer je očigledno da nema osnova da se „vaskrsnu“ poslije njihovog stavljanja van pravne snage, njihovog poništenja, njihovog odbacivanja iz života, još prije 68 godina, kako u Crnoj Gori tako i u Srbiji – nego je smisao i cilj tvrdnje osvježavanje i afirmisanje njima iskazanog agresivnog nacionalizma i nacionalističkog cilja. Da se na taj način iskaže jedan političko-akcioni program i cilj čije se puno ostvarenje očekuje kada dođu „bolja vremena“, koja nada je izričito i optimistički iskazana u pretposljednjem pasusu u jednom od objavljenih slavljeničkih govora. Programa i njegovog cilja koji ne mogu imati neku drugu metu sem nezavisnost države Crne Gore. Preciznije, djelovanje je, svejedno da li je zabludno ili svjesno, da se u politički i duhovni život Crne Gore unesu opasni nacionalistički agresivni sadržaji i ciljevi iskazani ustanovljenjem, radom i odlučivanjem Podgoričke skupštine 1918, Odlukom koju je ona donijela i efektima njenog izvršenja. Da se organizovano stvaraju, duhovno i svakojako, „bolja vremena“, da se opet, u stvorenim „boljim vremenima“, likvidira nezavisnost države Crne Gore. Smisaono i ciljno to je udar usmjeren na crnogorsku samobitnost, nezavisnost države Crne Gore, crnogorsku kulturu i naciju, na ravnopravnost naroda i država i na niz drugih civilizacijskih vrijednosti. Udar čiji smjer neotklonjivo potkopava učvršćivanje srpsko-crnogorske sloge. Nije to samo anti crnogorstvo, nego ne manje i anti srpstvo.

Citirana tvrdnja prepliće prošlost i budućnost. Prepliće ih na način kojim se prošlost funkcionalizuje za određenje smjera kretanja u budućnost.

Odluku napisali izaslanici

Poštujem svakome pravo da vjeruje u što vjeruje, da misli što misli i da to što misli i vjeruje iskaže, na svoju ljudsku i profesionalnu odgovornost, privatno i javno.

Svoje pravo i svoju naučnu i društvenu obavezu takođe poštujem kao i prava i obaveze drugih. Oni mi nalažu, prisiljavaju me, da javno iskažem činjenični nalaz, bitan za ocjenu činjenične istinitosti označene tvrdnje. Činjenični nalaz koji je zasnovan na obimnom skupu i sklopu činjenica utvrđenih istraživačkim izučavanjem obimne izvorne građe. Činjenični nalaz koji kazuje:

• ko je, kada i čime ustanovio Podgoričku skupštinu i odredio joj nadležnost da odlučuje o budućnosti države Crne Gore, na kojem pravnom i političkom temelju je ustanovljena, šta čini da je njeno ustanovljenje nelegalno, po unutrašnjem i međunarodnom pravu, i nelegitimno, šta su suština i cilj njenog ustanovljenja;

• da su njeni članovi „birani“ na nedemokratski način, u uslovima društvene atmosfere sa obilježjima vojno-civilnog totalitarizma;

• da tekst Odluke Podgoričke skupštine 1918. godine od 26/13. novembr nije napisan u toj Skupštini, niti je u njenom pisanju učestvovao nijedan njen član u svojstvu poslanika; da su ga napisali izaslanici Kraljevske vlade Srbije, da su ga „gotov unijeli u Skupštinu“ i izdejstvovali da ona taj tekst usvoji; da je usvojen u postupku i na način koji su nedemokratski, ne parlamentarni;

• da su imperijalna sadržina i cilj označene Odluke i njeno sprovođenje u život rezultirali obimnim efektima veoma negativnim za integralnu cjelinu naroda Crne Gore, a ne samo za njegov crnogorsko nacionalni dio, dugoročno i za srpski narod i Srbiju

• da su ideološka i politička sadržina i nacionalistički cilj Podgoričke skupštine i njene Odluke odbačeni, i u Crnoj Gori i Srbiji, još prije 68 godina, da je Odluka još tada stavljena van pravne snage, obesnažena, odložena u „muzej starina“ i da nema osnova da se Odluka „vaskrsne“.

Ne iskazujem, dakle, svoje mišljenje, nego činjenični nalaz, utvrđen naučnim istraživanjem i izučavanjem.

Objavljujem ga radi doprinosa širenja znanja „kako je u istinu bilo“. Sa ciljem da se time pruži mogućnost svakome da sa neophodnim fondom činjenica sam ocjenjuje što je istina. Radi širenja znanja onih koji su opredijeljeni da vjeruju činjenicama, a ne mišljenjima koja im se naturaju bez činjenica. Sa nadom da činjenice „probude i neke koji se prave da spavaju“, mada je najteže probuditi one „koji se prave da spavaju“. Ne objavljujem ga, dakle, radi polemike sa autorima iskaza na označenim proslavama i drugim autorima čiji su radovi objavljeni povodom tih proslava.

Činjenica da je citiranom tvrdnjom prošlost funkcionalizovana kao jedno od polazišta kretanja ka budućnosti, da njihovo iskazivanje na proslavama nije usamljeno, da se na orijentaciji čiji je izraz konstatovana tvrdnja, čini da naučno bavljenje ovom temom i traganje za istinom o Podgoričkoj skupštini i Odluci koju je donijela, nije okretanje prošlosti radi prošlosti, nego je u funkciji utvrđivanja da je ne samo pogrešno nego vrlo štetno trasu kretanja u budućnost zasnivati na njima i njihovim određenjima. Da su štetna nastojanja „da balkanska laž prođe kao istina“, kako je napisao istaknuti američki publicista Vitni Voren u predgovoru svoje knjige Crna Gora – zločin Mirovne konferencije, objavljene u Njujorku 1922. godine, u kojoj je obradio tolerantno ponašanje Mirovne konferencije prema ustanovljenju Podgoričke skupštine 1918. i Odluke koju je donijela.

Opravdan otpor

Sa sadržinom koju ima, sa porukama koje isijava, sa funkcionalizovanjem za određivanje pravca i cilja kretanja prema budućnosti, označena činjenja i identifikovana tvrdnja, prirodno i logično, izazivaju nepovjerenje i otpor crnogorskog naroda. Opravdan otpor. Intenzivan i jak koliko je jaka i žestoka unitaristička usmjerenost. Tim više što istorijske činjenice neporecivo dokazuju da je upravo sprovođenje Odluke Podgoričke skupštine rezultiralo dvodecenijskim održavanjem hegemonije nad crnogorskim narodom; decenijskim militantnim vršenjem vlasti u Crnoj Gori, ne malim ljudskim žrtvama.

Ishod toga mora biti štetan i za srpski i za crnogorski narod.

http://www.pobjeda.co.me/citanje.php?datum=2011-02-25&id=202144

Višegodišnje pripremanje prisajedinjenja Crne Gore državi Srbiji

Ne iskazujem, dakle, svoje mišljenje, nego činjenični nalaz, utvrđen naučnim istraživanjem i izučavanjem.

Objavljujem ga radi doprinosa širenja znanja „kako je uistinu bilo“. Sa ciljem da se time pruži mogućnost svakome da sa neophodnim fondom činjenica sam ocjenjuje što je istina. Radi širenja znanja onih koji su opredijeljeni da vjeruju činjenicama, a ne mišljenjima koja im se naturaju bez činjenica. Sa nadom da činjenice „probude i neke koji se prave da spavaju“, mada je najteže probuditi one „koji se prave da spavaju“. Ne objavljujem ga, dakle, radi polemike sa autorima iskaza na označenim proslavama i drugim autorima čiji su radovi objavljeni povodom tih proslava.

Činjenica da je citiranom tvrdnjom prošlost funkcionalizovana kao jedno od polazišta kretanja ka budućnosti, da njihovo iskazivanje na proslavama nije usamljeno, da se na orijentaciji čiji je izraz konstatovana tvrdnja, čini da naučno bavljenje ovom temom i traganje za istinom o Podgoričkoj skupštini i Odluci koju je donijela, nije okretanje prošlosti radi prošlosti, nego je u funkciji utvrđivanja da je ne samo pogrešno nego vrlo štetno trasu kretanja u budućnost zasnivati na njima i njihovim određenjima. Da su štetna nastojanja „da balkanska laž prođe kao istina“, kako je napisao istaknuti američki publicista Vitni Voren u predgovoru svoje knjige Crna Gora – zločin Mirovne konferencije, objavljene u Njujorku 1922. godine, u kojoj je obradio tolerantno ponašanje Mirovne konferencije prema ustanovljenju Podgoričke skupštine 1918. i Odluke koju je donijela.

Srbija je još od 1884. godine poznatim Načertanijem objavila da Crnu Goru smatra „srpskom“ zemljom i od tada kontinuirano djeluje sa ciljem da je prisajedini državi Srbiji. U tom pogledu u Srbiji postojalo je političko, kulturno i svako drugo jedinstvo. Smjenjivale su se vlade, partije na vlasti, rukovodioci naučnih i kulturnih ustanova, ali je kontinuirano takva bila zvanična politika Srbije prema Crnoj Gori. U politici i opredjeljenjima iskazanim tim aktom, korijen je Podgoričke skupštine i Odluke koju je ona donijela 26. novembra 1918. godine.

Od 1916. godine tadašnja Kraljevska vlada Srbije organizovano i sveobuhvatno intenzivira aktivnost usmjerenu da se taj cilj ostvari, da dugotrajni proces sa tim smjerom dobije završnicu. U tom cilju obrazovan je i posebni Crnogorski odsek u Ministarstvu inostranih dela Srbije, sa zadatkom da političko propagandnim činjenjima priprema da se u završnici Prvog svjetskog rata ostvari označeni cilj. Aktivnost je usmjerena u pravcu pridobijanja pristalica u Crnoj Gori i crnogorskih građana u pojedinim evropskim zemljama, SAD, Kanadi, te da se pomoću njih ostvari željeni cilj. U te zemlje upućeni su specijalni izaslanici (Svetozar Tomić, dr Mihailo Vukčević, Gligorije Vukčević, Jovan Đurović, Miloš Ivanović, Đuro Vukmirović, S. Bogdanović, M. Pavićević i drugi). Činjeno je to dobro osmišljeno, kontinuirano, organizovano, raznovrsno. Po obliku i pravcima djelovanja svuda prilagođeno situaciji, a svuda ciljno usaglašeno

Činjenice o toj aktivnosti izostavljam ovom prilikom. One se mogu pročitati, sa podacima o izvorima, u mojoj knjizi Podgorička skupština 1918, (prvo izdanje 1999, drugo dopunjeno i prerađeno izdanje 2004, stranica 294, treće izdanje, u okviru edicije Izabrana djela, CID, 2006. godine). Još obuhvatnije u knjizi poznatog i priznatog istoričara akademika Dimitrija Dima Vujovića, takođe sa naslovom Podgorička skupština 1918, Zagreb, 1989, str. 287.

 

Instrukcije Nikole Pašića

Iz obilja činjenica o toj aktivnosti ovom prilikom izdvajam i navodim samo sljedeće činjenice:

a)Po instrukcijama Nikole Pašića, tadašnjeg predsjednika Kraljevske vlade Srbije, upućenim Milenku Vesniću, tadašnjem poslaniku Srbije u Francuskoj, u Parizu je osnovan Crnogorski odbor za ujedinjenje Crne Gore i Srbije sastavljen od Crnogoraca pridobijenih za ostvarivanje sjedinjenja. U uputstvu Vesniću, sistematizovanom u 15 tačaka, načelni stav glasi: Odbor treba da radi „u duhu opštih srpskih interesa i našeg programa“ na „sjedinjenju Crne Gore sa Srbijom“. Odbor koji je u nazivu imao odrednicu „Crnogorski“, svakako dobro smišljeno, a u svom radu crnogorskog nije imao baš ništa. Naprotiv, ostvarujući politiku Vlade Srbije da se Crna Gora prisajedini državi Srbiji, radio je za ukidanje Crne Gore i stavljanje naroda Crne Gore, Crnogoraca i pripadnika svih drugih naroda u Crnoj Gori, pod vlast dinastije Karađorđevića. Vlasti u čijem uspostavljanju nije učestvovao.

b)Pismo Nikole Pašića od 3. (16) novembra 1917. godine, napisano u obliku memoranduma, upućeno svim poslanicima Srbije u inostranstvu, završava se pasusom koji glasi: „Kraljevskoj je vladi i našim predstavnicima na strani dužnost da pomažu mirnim putem unionistički pokret među Crnogorcima, ali se ne možemo, a tako ni naši činovnici, pa i ako su rođeni u Crnoj Gori, da se otvoreno ispoljavamo, bar za sada, u tome poslu. Crnogorski odbor za narodno ujedinjenje i njegovi organi, ako ih ima u vašoj sredini, neće i ne treba ništa važnije da rade bez sporazuma bilo sa Kraljevskom vladom bilo sa vama. Ne smemo dopustiti da se njihov rad ma u čemu mimoilazi i razlikuje od naše politike“.

 

c)Crnogorski odbor za ujedinjenje postupao je u svemu po direktivama Pašića. To ilustruje činjenica: kada je Crnogorski odbor tekst nacrta deklaracije/proglasa o ujedinjenju koji je namijenjen javnom objavljivanju napisao da je cilj ujedinjenja „ujedinjenje Crne Gore sa Srbijom i Jugoslavijom“ – Pašić je depešom upućenom od 25. februara 1917. godine upućenom poslaniku Srbije u Parizu Vesniću dao nalog da interveniše da se ta formulacija promijeni tako da u „deklaraciji – proglasu – Crnogorskog odbora ne treba da uđe riječ ni Jugoslavija, ni Jugosloveni, niti makar kakva pogodbena formula ili rečenica. Odbor radi s nama na spajanju Crne Gore sa Srbijom bez obzira na ostale Jugoslovene“. Vesnić je intervenisao i Odbor je izmijenio tekst saglasno njegovom zahtjevu.

Ova činjenica veoma je bitna i za razumijevanje zašto u Odluci Podgoričke skupštine od 26. novembra 1918. godine takođe nema riječi ni Jugoslavija, ni Jugosloveni, o čemu će biti riječi u dijelu o njenoj sadržini.

 

U početku tajno

Taj Odbor imao je zadatak da razvija aktivnost u Francuskoj i drugim zemljama. Među crnogorskim internircima u austro-ugarskim logorima, (samo za tu djelatnost iz budžeta Srbije Odboru je mjesečno isplaćivano od 10-15.000 franaka), u kojima je, prema raspoloživim podacima bilo najmanje 9.950 i u tzv. „radnim jedinicama – logorima“ najmanje 15.000 Crnogoraca.

Djelatnost u Crnoj Gori u početku je bila skrivena, pomoću pojedinaca, što ilustruje sadržina jednog pisma koje je Pašiću uputio jedan od njegovih izaslanika u kojemu stoji: „Ja sam dovršio spremanje da žena, o kojoj sam Vam tamo govorio, pođe preko Švajcarske u Crnu Goru s mojim instrukcijama“. Od aprila 1918. godine, kada je izašao prvi broj njegovog lista Ujedinjenje, Odbor prema Crnoj Gori djeluje javno. Redovno je list upućivan i u Crnu Goru. Odbor je uspostavio i održavao veze sa pojedinim ličnostima, a od kraja 1917. godine i sa Komitskim pokretom u Crnoj Gori, organizovanom u „komitske čete“ za pojedine rejone, koji je, prema podacima u radovima istoričara Novice Rakočevića, imao oko 1.100 registrovanih pripadnika. Već u maju 1918. godine, Komitski pokret prihvatio je da u Crnoj Gori djeluje na realizaciji zadataka Crnogorskog odbora u Parizu, na realizaciji unionističkog pokreta. Komitski pokret je i razvio široku aktivnost na terenu na liniji ostvarivanja politike sjedinjenja Crne Gore sa Srbijom. U organizaciji komita održavani su i zborovi građana po pojedinim mjestima. Jedan od takvih zborova održan je 10. i 11. jula 1918. godine u Dobrilovini, selu blizu Mojkovca, na kojem je „prisustvovalo i 380 komita“. Na njemu je odlučeno: „1. Da se produži borba protiv okupatora do konačnog istjerivanja iz zemlje i ujedinjenja Crne Gore i Srbije pod dinastijom Karađorđevića. 2. Da se ne dozvoli povratak kralju Nikoli i njegovoj porodici u Crnu Goru …4. Da se spriječi svaka dalja propaganda povraćenim internircima za račun kralja Nikole. 5. Da se nastoji svim sredstvima pridobijanje za ujedinjenje, a predočiti im da se oblik države i njenog uređenja ostavlja po završetku rata narodu na opredjeljenje“ ( Pisani tekst izjave Vuka Minića, jednog od najistaknutijih komita i učesnika zbora u Dobrilovini).

Komiti su ove Odluke pronosili po svim djelovima Crne Gore i politički-akciono djelovali u pravcu „pridobijanja za unionistički pokret.“

 

Podmićivanje u tajnosti

Sredinom 1918. godine iz budžeta Srbije Crnogorskom odboru stavljeno je na raspolaganje 300.000 francuskih franaka za „pomoć sirotinji u Crnoj Gori“. Odbor je prihvatio i predlog predsjednika Odbora, koji je saopštio da je „o tome pitao srpsku Vladu“, da pri raspodjeli tih sredstava „treba više da gledamo sa političke tačke gledišta, tj. da je iskoristimo za naše političke ciljeve“, da „novac ne bi trebalo davati svoj sirotinji, jer se to ne bi ni osjetilo, već ga dati istaknutijem ljudima u plemenu, koji su ranije stradali od režima kralja Nikole, a koji bi mogli vezati plemena“, s tim da se to drži u najvećoj tajnosti.

Ustanovljenje Podgoričke skupštine 1918, pravni i politički osnov i način ustanovljenja

Podgorička skupština 1918, čiji je izvorni i autentični naziv Velika narodna skupština, sa dodatkom u toku njenog rada „u Crnoj Gori“, vjerovatno radi razlikovanja od istoimene institucije u Srbiji, ustanovljena je aktom nazvanim Pravila za biranje narodnih poslanika za Veliku narodnu skupštinu, donesenim u Beranama sedmog (7) novembra (25. oktobra po onda važećem kalendaru) 1918. godine. Istim aktom je i utvrđena njena nadležnost da odluči o budućnosti države Crne Gore.

Taj akt donijela su četiri lica: Svetozar Tomić, Petar Kosović, Janko Spasojević i Milosav Raičević, koji su sebe institucionalizovali sa nazivom Privremeni centralni izvrši odbor za ujedinjenje Srbije i Crne Gore.

Tomić i Kosović tada su bili državljani i visoki funkcioneri u Vladi Srbije.

Tomić je bio načelnik Crnogorskog odseka u Ministarstvu inostranih dela Srbije. Od Vlade određen je za „glavu Odbora“, kako ga titulišu u raznim tekstovima. U toku 1917. godine je kao izaslanik Vlade Srbije boravio u Italiji, Francuskoj i Švajcarskoj sa zadatkom da propagira kod građana iz Crne Gore, naročito kod mladih, i kod zvaničnika tih država, za „sjedinjenje Crne Gore sa Srbijom“, a u „duhu opštih srpskih interesa“ i programa Vlade.

Kosović je bio načelnih jednog odseka u Ministarstvu prosvete Srbije.

Spasojević i Raičević su bili državljani Crne Gore. Svojim dotadašnjim radom obojica su dokazali da su odani i nepokolebljivi sljedbenici i izvršioci politike Vlade Srbije da se Crna Gora prisajedini državi Srbiji.

 

U svemu naš čovjek

Spasojević je to dokazao svojim istaknutim angažovanjem na ostvarivanju zadataka Crnogorskog odbora u Parizu, čiji je bio član. Time je stekao povjerenje Kraljevske vlade Srbije i njenog predsjednika lično, na čije traženje je Spasojeviću Vlada Francuske dala odobrenje da izađe iz Francuske i preko Soluna u Skoplja doputuje u Crnu Goru. Da mu to odobri u vrijeme kada je ta ista Vlada odbila da uvaži zahtjeve crnogorske Vlade da se kralju Nikoli i zvaničnicima crnogorske Vlade dozvoli izlazak iz Francuske, iako su oni dozvolu tražili zvaničnim diplomatskim notama. O velikom povjerenju Kraljevske Vlade i njenog predsjednika lično govori činjenica da je njemu predato 200.000 dinara „za propagandni politički rad u Crnoj Gori“, koje je on i donio u Crnu Goru. Kao i činjenica da je početkom 1919. godine određen da radi u Parizu u delegaciji Srbije, a po završetku tog rada imenovan je za Velikog župana Oblasti Čačak.

Raičević je dokazao da je dosljedni privrženik politike Srbije time što je, kao načelnik Beranskog okruga 5. novembra (23. oktobra) sazvao zbor u Beranama na kojemu je, na njegov predlog, usvojen stav „da se Beranski okrug odmah prisajedini Srbiji“, o čemu je istog dana obavijestio Vrhovnu komandu srpske vojske i od nje tražio da „Srbija odmah prihvati to prisajedinjenje“. Sljedećeg dana je objavio Proglas, u kojem su pozvani „braća Crnogorci“ da to i „oni učine“. U telegramu upućenom Vladi Srbije neposredno u oči sastanka u Beranama, Svetozar Tomić konstatuje da je Milosav Raičević „u svemu naš čovek“. Povjerenje u njega i da je to povjerenje opravdao radom u narednom periodu, potvrđuje i njegovo imenovanje za ministra u prvoj Vladi Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca.

Iako državljani Crne Gore, dakle, i njih dvojica bili su opredijeljeni i odlučni da se bore za ostvarenje politike Vlade Srbije da se Crna Gora prisajedini državi Srbiji.

Imenovana četvorka, titulišući sebe kao „Privremeni centralni izvršni odbor za ujedinjenje Srbije i Crne Gore“, obznanila je istog dana da preuzima i vrši „vrhovnu civilnu vlast na teritoriji Crne Gore“. U suštini, postala je uzurpator vlasti u Crnoj Gori. Prvo zato što su oni to učinili kao izaslanici Vlade Srbije, sa ovlašćenjem i imperativnim nalogom da sprovedu, uz podršku vojske Srbije koja će zaposjesti teritoriju Crne Gore, prisajedinjenje Crne Gore državi Srbiji. I drugo, zato što nijedno od ta četiri lica nije izabrano od naroda Crne Gore, od građana nijednog sela ili gradskog kvarta, nijednog udruženja građana, nijedne kulturne ili obrazovne institucije, ili bilo kojeg državnog ili političkog organa ili organizacije u Crnoj Gori.

Priključak širenju Srbije

Jedan od najvećih poznavalaca djelovanja Nikole Pašića, Đorđe Radenković, koji je rezultate svog studijskog proučavanja tog djelovanja iskazao u obimnoj knjizi Pašić i Srbija (Beograd, 1997, strana 386), kazuje: „Bez mnogo sentimentalnosti Pašić je gledao da jedan osjećajni talas iskoristi za svoje planove i da Crnu Goru doda kao priključak širenju Srbije“.

http://www.pobjeda.co.me/citanje.php?datum=2011-02-26&id=202238

Jako obezbjeđenje srpske vojske

Crnogorske bataljone, po naredbi Vrhovne komande Vojske Srbije, razoružala je srpska vojska koja je zaposjela teritoriju Crne Gore odmah po ulasku i njihovim pripadnicima naredila da „idu svojim kućama“. U tadašnjoj istorijskoj situaciji nema drugog razloga za njihovo razoružanje sem cilja da na teritoriji Crne Gore ne bude oružanih crnogorskih jedinica paralelno sa srpskom vojskom. I da se pokaže i dokaže da je srpska vojska gospodar u Crnoj Gori

 

Imenovana četvorka, titulišući sebe kao „privremeni centralni izvršni odbor za ujedinjenje Srbije i Crne Gore“, obznanila je istog dana da preuzima i vrši „vrhovnu civilnu vlast na teritoriji Crne Gore“. U suštini, postala je uzurpator vlasti u Crnoj Gori. Prvo zato što su oni to učinili kao izaslanici Vlade Srbije, sa ovlašćenjem i imperativnim nalogom da sprovedu, uz podršku Vojske Srbije, koja će zaposjesti teritoriju Crne Gore, prisajedinjenje Crne Gore državi Srbiji. I drugo, zato što nijedno od ta četiri lica nije izabrano od naroda Crne Gore, od građana nijednog sela ili gradskog kvarta, nijednog udruženja građana, nijedne kulturne ili obrazovne institucije, ili bilo kojeg državnog ili političkog organa ili organizacije u Crnoj Gori.

Time je narodu Crne Gore oduzeto civilizacijsko pravo da bira organe koji će u njegovo ime odlučivati o sudbini njegove države. Oduzeto mu je dostojanstvo, to jest njegova sloboda da bira ko će ga predstavljati i odlučivati o njemu, njegova ravnopravnost sa drugima, njegovo pravo na zaštitu njegovih prava – građanskih, kulturnih i političkih.

Učinili su to i mogli su učiniti u okolnostima postojanja jakog obezbjeđenja srpske vojske koja je u Crnu Goru došla preko Trešnjevika i zaposjela njenu oslobođenu teritoriju. Sa njom su u Crnu Goru doputovali Tomić, Kosović i Spasojević. Vojske koja je bila oslonac, snaga i garant njihovog činjenja. Vojske čiju je ulogu i zadatke u Crnoj Gori odredio predsjednik kraljevske Srbije Nikola Pašić u dopisu (u suštini – naredbi) ministru vojnom, napisanim početkom oktobra. Dopisom u kojem mu nalaže da „ne gubi ni časa“ za organizovanje vojnih snaga koje će izvršiti „prodor u Crnu Goru“, s ciljem da „podižu narod, oteraju slaba odeljenja austrougarska i proglase sjedinjenje Crne Gore sa Srbijom“. Ne, dakle, da oslobode Crnu Goru, nego da „proglase sjedinjenje Crne Gore sa Srbijom“! Ne vojno-ratni, nego primarno politički zadatak! Nije ni bilo potrebe da se toj vojsci daje vojno-ratni zadatak. Jer, pet bataljona vojno samoorganizovanih od crnogorskih građana, oslobodili su: 30. septembra Andrijevicu, sljedećeg dana Berane, narednih dana do 20. oktobra Plav, Gusinje, Rožaje, Bijelo Polje, Kolašin; 20. oktobra Nikšić, a 22. oktobra Cetinje je napustila jedinica koja je do tada bila stacionirana u tom gradu. Koji su samo u Andrijevici i Beranama razoružali oko 2.500 austro-ugarskih vojnika i oficira i oružjem uzetim od njih naoružali sebe. Te crnogorske bataljone, po naredbi Vrhovne komande Vojske Srbije, razoružala je srpska vojska koja je zaposjela teritoriju Crne Gore odmah po ulasku u Crnu Goru i njihovim pripadnicima naredila da „idu svojim kućama“. U tadašnjoj istorijskoj situaciji nema drugog razloga za njihovo razoružanje sem cilja da na teritoriji Crne Gore ne bude oružanih crnogorskih jedinica paralelno sa srpskom vojskom. I da se pokaže i dokaže da je srpska vojska gospodar u Crnoj Gori.

Policijski čas na Cetinju

Citirana naredba predsjednika Vlade ponovljena je u uputstvu načelnika Vrhovne komande srpske vojske, vojvode Živojina Mišića, izdatom 21. oktobra 1918. godine komandantu vojnih trupa „za prodor u Crnu Goru“, u kojem se, pod posebnom tačkom, tim trupama određuje zadatak: pomoću Crnogoraca radite na „sjedinjenju Crne Gore i Srbije“. Mada je u ovom uputstvu Pašićevo „sa“ zamijenjeno sa „i“, suština im je ista – sjedinjenje, prisajedinjenje, a ne ujedinjenje. Riječ „ujedinjenje“ unesena je u sadržinu agitacije i potom u odluku podgoričke skupštine radi manipulativnog zavaravanja.

Sve do 1926. godine srpska vojska i žandarmerija dokazale su da zaista nijesu bili „meka srca“ na teritoriji Crne Gore.

Označenim uputstvima formulisani zadatak dobio je izraz i u naredbi broj 1 (jedan) komandanta mjesta na Cetinju, majora Svetozara Nikolića, izdatoj 3. novembra (23. oktobra po tada važećem kalendaru) u oslobođenom Cetinju, mirnom i radosnom zbog jedan dan ranije dobijene slobode. Naredbi kojom komandant jedinice srpske vojske saopštava: „U izvršenju naredaba Vrhovne komande srpske vojske, po čijem nalogu jugoslovenske trupe ulaze u Crnu Goru kao nosioci reda, mira i pravde“ naređuje se policijski čas i proglašava poredak primjeren policijskom času. Njen tekst je završen riječima: „Biće odmah uhapšen i predat sudu na suđenje“ svako ko se ogriješi o propisani red i naredbom uspostavljeni poredak.

Sve to je učinjeno u vrijeme:

a)kada je država Crna Gora imala status nezavisne države, međunarodno priznate, kod čijeg suverena je u tom vremenu 12 država imalo svoja diplomatska predstavništva. Među njima i Srbija. Predstavništva su imale i tadašnje sve velike sile, saveznice u Prvom svjetskom ratu, koji je tih dana bio na samom završetku. Suverenost Crne Gore bila je jednakog ranga sa suverenitetom Srbije i svake druge nezavisne države. Njena nezavisnost, po međunarodnom pravu, bila je jednake snage i obaveznog poštovanja kao nezavisnost Srbije i svake druge države. Učinjeno je u vrijeme kada su bili na snazi Ustav za Knjaževinu Crnu Goru od 1905. godine i svi crnogorski zakoni, koje austro-ugarski okupator nije ukinuo i stavio van snage, već samo suspendovao dok na teritoriji postoji poredak uspostavljen od vojske Austro-Ugarske. Ustav i zakoni čija se pravna snaga i dejstvo, po međunarodnom pravu i zakonitostima logike života, vaspostavlja i počinje primjenjivati u času prestanka vršenja faktičke vlasti okupatora, to jest u času oslobođenja. Kada je po važećem Ustavu i međunarodnim pravnim standardima Crnogorska narodna skupština, kao zakonodavni i ustavotvorni organ Crne Gore, imala legalan i legitiman mandat da vrši ustavotvornu i zakonodavnu funkciju;

Gaženje Ustava

b)kada su kralj Nikola i Vlada izvan Crne Gore, kao posljedica austro-ugarske okupacije, kada im Vlada Francuske, uprkos traženja sa više nota nije dozvolila izlazak iz Francuske i povratak u Crnu Goru, čime je Crna Gora bila obezglavljena; kada u Crnoj Gori nije bilo obnovljeno funkcionisanje nijednog državnog organa, nijedne političke partije, strukovnog udruženja ili bilo kojeg drugog oblika političkog organizovanja, niti je moglo biti obnovljeno zato što se njihove rukovodeće ličnosti do tada nijesu mogle vratili iz internacije;

c)kada je Crna Gora trogodišnjom okupacijom razorena ekonomski, kulturno, obrazovno, da je u njoj postojalo sveopšte izuzetno veliko siromaštvo, što je njene građane sililo da sve svoje snage i umijeća upotrebljavaju za obezbjeđenje životne egzistencije.

Dakle, učinjeno je to u vrijeme kada je stanje u Crnoj Gori veoma pogodno za razne oblike samovlašća i uzurpacije nadležnosti legalnih i legitimnih crnogorskih organa, organizacija i udruženja, pogotovu u uslovima postojanja zaštite od jake vojne sile, usmjerene i naredbama obavezane da obezbjeđuje „sjedinjenje Crne Gore sa Srbijom.

Konstatovane činjenice kazuju da je sve to učinjeno gaženjem (malo je reći „suprotno“) tada važećeg Ustava za Knjaževinu Crnu Goru, čijim odredbama je izričito utvrđeno da se o pitanjima koja se tiču države Crne Gore odlučuje saglasnošću Narodne skupštine Crne Gore i knjaza, odnosno kralja Crne Gore. Učinjeno je suprotno ondašnjim i sadašnjim evropskim pravnim i političkim standardima, koji utvrđuju da se organi nadležni da odlučuju o sudbini države utvrđuju ustavima, koje donose od naroda izabrana predstavništva naroda. Suprotno ondašnjim i sadašnjim ustavima Srbije, u kojima se takođe izričito propisuje da se ustavima utvrđuje da se samo ustavima ustanovljavaju organi koji odlučuju o statusu države, a da se izborni postupak propisuje samo zakonima.

Nasuprot tome, pravilima donesenim u Beranama ime ustanovljenje Skupštine doslovno je prepisano iz tada važećeg ustava Kraljevine Srbije. Njena nadležnost određena je pravilima po uzoru na nadležnost istoimene skupštine utvrđene u srpskom ustavu.

Zgažen je, dakle, važeći Ustav Crne Gore, a primijenjene su dvije odredbe Ustava Srbije!

U ovome je sadržan početak nelegalnosti i nelegitimnosti podgoričke skupštine, kao institucije, i odluke koju je donijela 26. novembra, oduzimanja civilizacijskih političkih, kulturnih i drugih prava narodu Crne Gore, uključujući i njegovo pravo na dostojanstvo.

Specijalne šifre

Skup i sklop ovih naučnim metodom utvrđenih i provjerenih činjenica, koje su i neporecive, fundament je koji podgoričku skupštinu 1918, kao instituciju, čini apsolutno nelegalnom, nelegitimnom, nedemokratskom. Ništa drugo u njenom djelovanju i odlučivanju da nije nelegalno, nelegitimno, nedemokratsko ovaj fundament odluku koju je ona donijela 26. novembra 1918. godine čini nelegalnom, nelegitimnom, nedemokratskom. Jer, „što se grbo rodi, vrijeme ga ne ispravi – što je s početka nezakonito, to vremenom ne postaje zakonito“( Valtazar Bogišić). Ništa drugo ne može ga ni ispraviti. A mnogo, mnogo toga još je nelegalno, nelegitimno, nedemokratsko u njenom djelovanju i odlučivanju, što jako potvrđuje nelegalnost, nelegitimnost, nedemokratski karakter te odluke.

Pravilo je naučne metodologije da se o karakteru, suštini i cilju svake institucije i svake odluke ocjena gradi i kreira sa uvažavanjem njihovog fundamenta, sa utvrđenjem njihovog korijena, načina nastanka, sveukupnog karaktera i cilja, uzročno-posljedično. Na poštovanje tog pravila obavezuje i znanje da se puna istina ne nalazi ni u jednoj činjenici, ma koliko da je važna i značajna, nego se nalazi u odnosima između činjenica, u tačkama presjeka dejstva svih relevantnih činjenica. Na to upućuje i narodna izreka: „Ne može se znati šta se desilo, ko ne zna odakle se krenulo“, koja je, kao i svaka druga narodna izreka, rezultat iskristalisanog životnog iskustva, i koja kazuje, poručuje i uči. Koncepcija i sadržina iskaza na označenim proslavama i objavljenih u medijima kao podrška njima, očigledno kazuju da njihovi autori nijesu poštovali označeno pravilo naučne metodologije.

Odbor je snabdjeven i specijalnom šifrom za komunikaciju sa Vladom Srbije i Vrhovnom komandom srpske vojske. Dan po održanom sastanku u Beranama, Spasojević je, iz Andrijevice, uputio šifrom izvještaj o učinjenom prethodnog dana Nikoli Pašiću i Živojinu Mišiću, načelniku Vrhovne komande vojske Srbije. U izvještaju iskazuje uvjerenje „u pun uspjeh“ da obrazovana skupština „u Podgorici detronizira kralja Crne Gore, „proglasi ujedinjenje“. Dakle, ne da raspravlja o budućnosti Crne Gore, nego da „proglasi ujedinjenje.“ Tražio je da se u „sve crnogorske varoši pošalje što više vojnika“. Ne, dakle, za izvršenje čisto vojnih zadataka, što i nije trebalo, nego da budu stacionirane u varošima. Obavijestio je da je novac koji je primio već potrošen i tražio je da se za rad odbora „avionom pošalje milion franaka“ (vjerovatno je tražio dinare, a napisao je u telegramu „franaka“, valjda po inerciji što je duže vremena do tada koristio franke). Spasojević je kasnije često slao izvještaje Pašiću i Mišiću. U izvještaju od 11. novembra konstatuje da „rad na ujedinjenju ide odlično u četiri okruga u kojima je radio – andrijevičkom, beranskom, kolašinskom i pljevaljskom. Urgira da se „pošalje što je moguće brže jedan milion dinara“.

„Pri radu u Crnoj Gori ne budite meka srca“

Komandanta srpskih trupa upućenih da izvrši „prodor u Crnu Goru“, tadašnjeg pukovnika a kasnijeg generala Dragutina Milutinovića, primio je u Skoplju regent Aleksandar Karađorđević i, prema Milutinovićevim zabileškama (Arhiv Srpske akademije nauka i umetnosti), na prijemu mu rekao: „Pri radu u Crnoj Gori ne budite meka srca“. Ne, dakle, da se prema njemu odnosi pažljivo i humano, nego da „ne bude meka srca“ da bi se ostvarilo „sjedinjenje“.

Sve do 1926. godine srpska vojska i žandarmerija dokazale su da zaista nijesu bili „meka srca“ na teritoriji Crne Gore.

http://www.pobjeda.co.me/citanje.php?datum=2011-02-27&id=202321

Sve je skrivano od naroda

Na zborovima i opštim sjednicama povjerenika nijesu vođeni zapisnici u kojima bi bili podaci koliko je prisustvovalo birača, koliko je glasalo, koliko je glasova dobio koji kandidat. Lica koja su rukovodila zborom, odnosno opštom sjednicom povjerenika, zaključivala su i saopštavala ko je izabran za povjerenika, odnosno za poslanika

Odbor je, dakle, imao efikasnu komunikaciju sa Vladom i Vrhovnom komandom vojske Srbije i sa njima usklađivao i usaglašavao djelovanje. Naprotiv, za čitavo vrijeme postojanja i djelovanja nije komunicirao niti ispoljio inicijativu da komunicira ni sa kojim predstavnikom crnogorskih državnih organa ili drugih institucija.

Sve prethodno kazano mora se imati u vidu prilikom kreiranja ocjena o Podgoričkoj skupštini i Odluci koju je donijela 26. novembra.

Na ovom mjestu i sljedeće: Netačno je da je Podgorička skupština 1918. godine imala naziv Velika narodna skupština srpskog naroda, kako se tvrdi u iskazima na označenim proslavama i u tekstovima objavljenim povodom tih proslava. Izvorni i autentični njen naziv je Velika narodna skupština. Taj njen naziv je tri puta napisan u Pravilima kojima je ona ustanovljena. Skupština je pod tim imenom, sa dopunom riječi „u Crnoj Gori“, radila sve do kraja i sa tim nazivom proživjela vrijeme svog postojanja. Riječi „u Crnoj Gori“ u njenom imenu dodate su, vjerovatno, radi konstatovanja njene teritorijalne posebnosti u odnosu na istoimenu skupštinu u Srbiji. Ni u jednom zapisniku sa sjednica ove Skupštine nema nijednog podatka koji bi dokazivao, ili bar indicirao, da je ona preimenovala svoje izvorno ime. Naprotiv, originalni tekst Zapisnika o sjednici na kojoj je ona 26. novembra, po tada važećem kalendaru 13. novembra 1918. godine, donijela Odluku glasi: „Zapisnik sa II red. sjed. Vel. Nar. Sk. u Cr. Gori, održane 13. XI 1918. g.“.

Riječi „srpskog naroda“ u nazivu Velike narodne skupštine u Crnoj Gori utisnute su prvi put u tekstu propagandnog plakata, velikog formata većeg, štampanog u štampariji A. Rajvajn-a, u decembru 1918. godine, više dana nakon prestanka rada i postojanja Velike narodne skupštine u Crnoj Gori. Plakat kojim je objavljen tekst Odluke, a koji je lijepljen po zidovima zgrada u varošima, na stablima pored puteva i na drugim mjestima po Crnoj Gori. Plakat koji je pisan, kao i svi drugi propagandni plakati, od političkih propagandista i sa političko-akcionim i propagandnim ciljem. Utiskivanje riječi „srpskog naroda“ u tekstu plakata u ime označene Skupštine, očigledni je falsifikat. Falsifikovanje originala uvećano je i time što je među potpisnike Odluke upisano i ime među omladinom veoma popularnog Marka Dakovića, kojega su jedinice srpske vojske u Sarajevu spriječile (o razlozima u kasnijem dijelu teksta) da doputuje u Crnu Goru do donošenja Odluke od 26. novembra.

Postignut cilj falsifikatora

Za to činjenje nema i ne može biti drugog razloga i cilja osim dobro promišljenog političko-propagandnog i ideološkog cilja. Mora se priznati da su efekti tog falsifikata veliki, da je postignut cilj falsifikatora tog imena. Istoriografija i pravno-istorijska nauka su, skoro jedan vijek, naime, preuzeli to ime iz teksta plakata, a ne iz izvornih dokumenata, prikazivale ga kao izvorni i autentični i tumačile ga upravo saglasno cilju falsifikatora, čime je u duhovnost utisnuto shvatanje saglasno tom cilju, što je dobilo izraz i u organizovanju i sadržini označenih proslava.

Tako je označeni plakat postao plakat za istoriju. Ili, postiguto je da istorija bude na plakatu

U Podgorici dočekani kao nepoželjne putovođe

Jovan Ćetković, aktivni sudionik ondašnjih zbivanja u Crnoj Gori, privrženi i vrlo angažovani aktivista politike i naloga Privremenog centralnog odbora za ujedinjenje, njegov izaslanik za Lješansku nahiju, jedan od vojnih starješina vojne jedinice unionista na Orlovom kršu, koja je oružjem slamala Ustanak crnogorskog naroda u januaru 1919. godine, u svojoj knjizi Ujedinitelji Crne Gore i Srbije (Dubrovnik, 1940), piše: Tomić, Kosović i Spasojević, koji su se u Podgorici predstavili „kao izaslanici i misionari srpske vlade“, sazvali su „konferenciju u prostorijama Podgoričke carinarnice…Glava Centralnog odbora, Svetozar Tomić, održao je besjedu. Poslije njegovog govora niko ni riječi da prokameni, niko da reče barem tako je ili nije tako. Dok podockan Mato Pavićević, advokat iz Podgorice, obrati se Tomiću i ostaloj gospodi, pozdravivši ih jednom kratkom dobrodošlicom. Pošto ovlaš pređe na teren sastanka“, odjednom se zaustavi „na ulogu koju je sebi uzeo tzv. Centralni odbor“ i reče: „Kao gosti i kao braća uvijek nam dobrodošli i vi i drugi koji imaju sreću da se, poslije nečuvenih muka i stradanja, vrate u porobljenu otadžbinu. Ali, kao neki učitelji, kao neke putovođe, kao neki naročiti apostoli, nijeste morali znojiti vaše gojne konje kroz naše tijesne klance, niti trošiti vaše bijele pare u ove crne krševe. I bez vas, gospodo, mi smo znali i znamo, kojim putem valja poći, te je bio izlišan vaš dolazak u tu svrhu. Mi smo uvijek težili bratskoj zajednici, i sad ćemo, bez mnogo razmišljanja, gurnuti sve prepreke koje stoje na putu narodnog ujedinjenja. Žrtvovaćemo i obje krunisane glave i u slobodnoj republici čvrsto stegnuti bratske ruke“.

Razmak 10 dana

Ćetković zatim konstatuje da je poslije izlaganja Pavićevića nastalo ćutanje, koje je Tomić prekinuo predlogom da se završi skup, a da svi pođu na trg da se progovori „koja riječ narodu“, tada „obilazeći riječ ujedinjenje“.

Izbor članova Podgoričke skupštine („poslanika“)

a) Određenja u Pravilima za izbore

Pravilima o izborima kojima je ustanovljena Podgorička skupština propisano je da se članovi, nazvani poslanicima, Velike narodne skupštine biraju na posredan način. Da se na zborovima građana, koji se imaju održati 17. novembra (4. po tada važećem kalendaru), javnim glasanjem, biraju povjerenici (naziv karakteriše njihovo političko biće), koji će potom 19. novembra (6. po tada važećem kalendaru) na „opštoj sjednici povjerenika iz cijelog okruga, u svojim okružnim mjestima“ javnim glasanjem birati poslanike u Veliku narodnu skupštinu.

Između dana zakazivanja izbora i održavanja izbornih zborova, dakle, razmak je samo 10 dana. To vrijeme je bilo kraće u mjestima izvan Berana za onoliko dana koliko je moralo proteći do saznanja u pojedinim mjestima da će se održati izbori. Načelnik Cetinjskog okruga, na primjer, tek je 11. novembra, „naredbom broj 32“, „naredio“ izbore povjerenika i poslanika. Vremenski razmak između obavještenja o izborima i dana održavanja izbornih zborova na Cetinju samo je šest dana. Pri tome, tih šest dana bila je na Cetinju na snazi već citirana Naredba broj 1 (jedan) majora Nikolića kojom je uveden policijski čas.

Propisano je da će „punomoćja povjerenicima izdavati kapetani u kapetanijama, sreski načelnici i predsjednici varoških opština“, a „punomoćja narodnim poslanicima okružni odbori sastavljeni od tri člana koji čine: načelnik okruga, odnosno oblasni upravitelj, predsjednik okružnog suda i predsjednik opštine dotičnog okružnog mjesta“( tač. 7. Pravila).

Izdavanje punomoćja i povjerenicima i poslanicima dato je, dakle, u nadležnost licima koja nijesu rukovodila izbornim radnjama, koja su na odnosna mjesta postavljena u toku nekoliko dana prije izbora od četiri imenovana lica, deklarisana kao Privremeni izvršni odbor za ujedinjenje, kao jedini nosilac (u suštini uzurpator) vlasti na teritoriji Crne Gore u tom vremenu.

Nije propisano, svakako ne slučajno, koja dokumenata će se dostavljati ovim licima kao osnov za izdavanje punomoćja. S obzirom da naučno utvrđene činjenice kazuju: nijesu vođeni zapisnici ni sa zborova, ni sa „opštih sjednica povjerenika“, logično je zaključiti da su punomoćja izdavana na osnovu usmenih kazivanja onih koji su predstavljeni kao predstavnici tih skupova.

Birani bez spiskova

Nijedan drugi elemenat izbornog postupka nije propisan. Nije propisano: ko saziva zborove odnosno opštu sjednicu povjerinika, ko njima rukovodi, što je uslov za njihovo punovažno odlučivanje, kako se utvrđuju kandidati, kako se utvrđuju rezultati, ko se smatra izabranim, niti drugi relevantni elementi izbornog postupka.

Određenja o posrednom načinu biranja poslanika, rokovima za sprovođenje izbora i sva druga određenja i praznine u izbornim pravilima, drastično su suprotni koncepciji i sadržini tada važećeg crnogorskog Zakona o izboru poslanika. Preciznije, označenim Pravilima pogažen je crnogorski Zakon o izboru poslanika.

b) O toku „izbora“ u praksi

U izbornom periodu u Crnoj Gori nije bilo nijedne političke partije, ni bilo kakvog drugog organizovanog političkog oblika građana. Nije bilo nijedne informativne institucije, ni aktivne obrazovne ili kulturne institucije. Crna Gora bila je potpuno osiromašena, intelektualno i organizaciono.

Zborove za izbor povjerenika i opšte sjednice povjerenika za izbor poslanika sazivali su i njima rukovodili isključivo imenovani članovi Privremenog centralnog izvršnog odbora i njihovi izaslanici, upućeni u Bijelo Polje, Kolašin, Nikšić, Šarance, Jezera, Uskoke, Drobnjak, Danilovgrad, Čevo, Crmnicu, Riječku nahiju, Lješansku nahiju… Sve je bilo u njihovoj kompetenciji: odabiranje mjesta gdje će se održati zborovi, određenje većeg ili manjeg prostora gdje će se održati, kako će se utvrđivati i kandidati, kako će se glasati, utvrđivati rezultati glasanja i sve drugo.

Povjerenici na zborovima i poslanici na opštim sjenicama povjerenika „birani su“ bez biračkih spiskova, bez biračkih odbora, bez podataka koliko ima birača na prostoru za koji se održava zbor, odnosno opšta sjednica povjerenika, bez utvrđivanja koliko je od njih prisutno, bez provjeravanja ko od prisutnih ima biračko pravo, bez pravila za predlaganje i utvrđivanje kandidata i uslova kada nečiji predlog postaje punovažan i bez svega drugog relevantnog.

Na zborovima i opštim sjednicama povjerenika nijesu vođeni zapisnici u kojima bi bili podaci koliko je prisustvovalo birača, koliko je glasalo, koliko je glasova dobio koji kandidat. Lica koja su rukovodila zborom, odnosno opštom sjednicom povjerenika, zaključivala su i saopštavala ko je izabran za povjerenika, odnosno za poslanika.

Prevarna agitacija

Članovi Privremenog centralnog izvršnog odbora za ujedinjenje i njihovi izaslanici, unionisti, organizovano, intenzivno i usklađeno sprovodili su izbornu agitaciju na terenu. Njihova agitacija dominirala je. Osnovali su i svoj list Novo doba, u kojem su objavljivani tekstovi o održanim zborovima, odabrani izvodi iz govora ili cijeli govori članova Privremenog odbora i drugih istaknutih izaslanika. Sadržina u njemu objavljenih tekstova i sadržina knjige Jovana Ćetkovića Ujedinitelji Crne Gore i Srbije (Dubrovnik, 19140) kazuju da je osnovna parola njihova u agitaciji glasila: „Bezuslovno ujedinjenje“. Sa velikom frekvencijom upotrebljavana je riječ „ujedinjenje“ Crne Gore i Srbije i naglašavano da se time ostvaruje jugoslovenska ideja, „vjekovna težnja naroda Crne Gore i svih jugoslovenskih naroda“. Nema nijednog podatka da je neko upotrijebio formulaciju „prisajedinjenje“ ili „sjedinjenje“. Nema ni indikativnog, pogotovu ne izričitog kazivanja, da će nestati Crna Gora, ne samo kao država nego i kao narodnosno-politička zajednica ljudi i naroda Crne Gore, da će nestati crnogorski subjektivitet u političkom, kulturnom i svakom drugom pogledu, da će kao poseban subjekt biti isključena iz daljeg proseca ujedinjenja jugoslovenskih naroda, da neće učestvovati u stvaranju nove države, da će nestati crnogorski identitet, crnogorsko ime u bilo kom pogledu, politikom, kulturnom ili drugom, da će poslije ujedinjenja Crna Gora imati status regije u Srbiji, kao što je Mačva, Šumadija ili neka druga regija. Sve je skrivano od naroda u izbornom procesu. U tom smislu politička agitacija unionista bila je prevarna, budući je sve to o čemu nije ni riječ progovorena primarni dio rezultata Odluke koju je donijela Podgorička skupština.

Onemogućen povratak Crnogoraca iz logora

Ne slučajno je nedemokratski zbrzan postupak „izbora“. Žurilo se da se čitav postupak sprovede i planirana odluka donese prije povratka interniranih Crnogoraca iz logora na prostorima Austro-Ugarske, kojih je, prema raspoloživim podacima, bilo najmanje 9.950, a u radnim jedinicama – otvorenim logorima oko 15.000. Među interniranim u logore bilo je: 17 crnogorskih generala i 709 oficira, više poslanika Crnogorske narodne skupštine, ministara, načelnika srezova i okruga, gotovo svi profesori i učitelji, više sveštenika, gotovo svaki obrazovani i u narodu uticajni muškarac iz Crne Gore čiju je moguću brzinu povratka u Crnu Goru srpska vojska sprečavala na njihovom putovanju. Da se završi, dakle, dok je Crna Gora intelektualno osiromašena, dok traje vrijeme pogodno za manipulisanje.

http://www.pobjeda.co.me/citanje.php?datum=2011-02-28&id=202390

Vrbovani došli da glasaju

Svojim prisustvom na svim djelovima teritorije Crne Gore, vojska je bila činilac stvaranja atmosfere pogodne da unionisti ostvaruju ciljeve za prisajedinjenje, a nepovoljnu za djelovanje njihovih političkih protivnika. Ona je pratila tokove i djelovala saglasno potrebama i zahtjevima unionista To svojim izvještajima o pripremama Podgoričke skupštine potvrđuje i komandant srpske vojske u Crnoj Gori Dragutin Milutinović

Na Cetinju i u Nikšiću kralj Nikola je manje politički i ljudski raskrinkavan. U svim ostalim mjestima raskrinkavan je kao izdajnik.

Istoričar Dragoljub R. Živojinović, u svojoj knjizi Italija i Crna Gora 1914 – 1925, str. 287, konstatuje da je „deljen i novac uglednim ličnostima i da su tako obezbeđivali njihovu podršku“ za „ujedinjenje“. Izneseni podaci o novcu koji je donio Spasojević i da je ponovo tražio da mu se hitno pošalje milion dinara, daju i materijalni osnov ovom njegovom nalazu.

Nema podataka o tokovima zborova i opštih sjednica povjerenika, jer o tome nijesu pisani zapisnici niti izvještaji. Posredstvom Protesta 250 građana Cetinja, upućenog 21. novembra Podgoričkoj skupštini, i nekoliko podataka iz drugih izvora, međutim, može se konstatovati da je na zborovima bilo nedemokratskih postupaka.

Njihovim Protestom, koji je Podgorička skupština tretirala kao žalbu na sprovedene izbore, naime, traženo je da se ne verifikuju mandati „izabranim“ za Cetinjski okrug, sa obrazloženjem da je na zboru za izbor povjerenika na Cetinju grupa građana tvrdila da na zboru ima više lica koja nijesu građani Cetinja, „pridošlica iz okolnih mjesta“ koji su na Cetinje „vrbovani došli da glasaju“; da je tražila od lica koja rukovode zborom da se ta lica udalje iz sale gdje se zbor održava, da se omogući „pojedinačno glasanje“, to „sveto pravo, jedan od ideala cijelog prosvijećenog svijeta“, ali su im zahtjevi odbijeni. U Zapisniku Verifikacione komisije sa te sjednice nema konstatacije da je neko osporio tačnost navoda da je na zboru bilo „vrbovanih pridošlica da glasaju“, Nema ni podataka koliko je građana glasalo, koliko su izabrani dobili glasova, već samo konstatacija da je „većina na zboru glasala za kandidate koji su izabrani za povjerenike“. Ali, Verifikaciona komisija, kako piše u Zapisniku sa te sjednice, odbila je njihovu žalbu na osnovu izjave poslanika koji je rukovodio tim zborom, a koja glasi: „Grupa je bila u manjini i da manjina ne može da bude jača od većine“.

U Protestu piše da je ta grupa građana na zboru iskazala ova stanovišta: „Mi smo za Jugoslaviju“, s tim da „oblik te naše velike zajednice Jugoslavije odredi jugoslovenska konstituanta, sastavljena iz voljom naroda izabranih predstavnika sviju jugoslovenskih područja. Mi smo za to da u Jugoslaviju uđu Crna Gora i Srbija bratski, ruku pod ruku ravnopravno“. Ovaj njihov stav, tada je označen odrednicom „uslovno ujedinjenje“, a na zboru i kasnije u agitaciji i u listu Novo doba „izvikivan je“ kao konzervativan i štetan, a njegovi pristalice su omalovažavani.

Ne damo ime crnogorsko

U svojoj knjizi Ujedinjenje Srbije i Crne Gore (Dubrovnik 1940, fototipsko izdanje Beograd 1997, str. 273), Jovan Ćetković, izaslanik Privremenog centralnog izvršnog odbora za ujedinjenje u Lješanskoj nahiji, konstatuje i ove činjenice: „Ponegdje Crnogorci listom pristaju na ideju ujedinjenja ma kakve žrtve imali, ponegdje ćute, a ponegdje se izričito izjašnjavaju protiv. Najveći je dio ćutao, neodlučno čekao i ne kavaljerski namigivao desno i lijevo – čekao je da vidi gdje će prevagnuti terazije, pa tamo da se pridružuje docnije“. Konstatuje da protivnici „bezuslovnog ujedinjenja“ nijesu bili organizovani. Naprotiv, pristalice „bezuslovnog ujedinjenja“ već prvog dana utvrdili su lozinku „ujedinjenje ili smrt“. Takođe svjedoči: čim sam „ušao u prvo selo moje kapetanije, počeo sam agitovati sa već spremljenim planom“. Seljaci ležerni, nepovjerljivi i „grdno zatrovani onim tvrdoglavim crnogorstvom“, govorili su: „Dobro je ujedinjenje… ali mi naše crnogorsko ime ne damo“. Govorili su da pristaju na zajedničku državu „od Triglava do Bitolja“… „samo da se ne izgubi naše ime“, crnogorsko ime (str. 284–285).

Svetozar Tomić, označavan da je glava Privremenog centralnog izvršnog odbora za ujedinjenje, vjerovatno je to i bio, u svom radu Desetogodišnjica ujedinjenja Crne Gore i Srbije (Beograd 1929), konstatuje: zboru u Andrijevici 5. novembra uglavnom su prisustvovali seljaci i školovani omladinci. „Glavari i većina činovnika behu odsutni. Neki se izvinuli starošću, neki slabošću, a neki datom vojničkom zakletvom“. Zatim ističe: „Kada je jedan od govornika samo u aluzijama negativno govorio o kralju Nikoli“, na zboru su se ljudi „malo uskomešali“, a jedan u seljačkom odijelu, uz glasno negodovanje napustio je skup (str. 24).

U Nikšiću su protivnici „bezuslovnog ujedinjenja“ 5. novembra oteli od stražara oružje, zatim ušli u zgradu jedne vojne institucije. Energičnom akcijom pristalica „bezuslovnog ujedinjenja“, savladan je taj „bunt“, kako su to činjenje oni okvalifikovali.

Nalazim da je ovo dovoljno da se shvati da sve nije bilo jednoglasno i idilično, već da je i u uslovima obezglavljenosti naroda Crne Gore i velike stege od pristalica „bezuslovnog ujedinjenja“ i njihove potpore od srpske vojske, bilo i protivljenja.

c) U više mjesta izbori nijesu ni sprovedeni

U Zapisniku sa II prethodne sjednice Podgoričke skupštine, na kojoj je utvrđivano ko sve ima poslanički mandat, konstatovano je:

Ugušiti svaku agitaciju

a)izbori nijesu sprovedeni u kapetanijama – Ulcinjskoj, Krajinskoj, Bojanskoj (Vladimir);

b)pozivom na određenja izbornih jedinica od Privremenog centralnog izvršnog odbora (o čemu nema dokumenta), drugačija od određenja Pravilima za izbore, izabranim u Bjelopoljskom okrugu – čija je teritorija od Kovrena do Peštera, od Tare do granice sa teritorijom Brodareva – izabranim od naroda u Bjelopoljskom okrugu, nijesu priznati mandati, a konstatovano je da će građane sa desne strane Lima predstavljati poslanici izabrani u Beranskom okrugu, a građane sa lijeve strane Lima, poslanici izabrani u Pljevaljskom okrugu – mada građani Bjelopoljskog okruga nijesu ni na koji način učestvovali u njihovom biranju;

c)povjerenici izabrani od građana Plavsko-Gusinjskom srezu nijesu učestvovali na opštoj sjednici povjerenika u Andrijevici, sjedištu njihovog Okruga, pri čemu se ne kaže razlog za to, a odlučeno je će građane Plavsko-Gusinjskog sreza predstavljati poslanici izabrani u Andrijevici.

d) Uticaj srpske vojske na tok izbora i rezultate

Srpska vojska na dva načina je učestvovala u izbornim aktivnostima.

Prvo. Vojska koja je zaposjela teritoriju Crne Gore imala je naredbu načelnika Vrhovne komande vojske Srbije od 11. novembra 1918. godine da „nastavi najenergičnije i svim sredstvima da se na teritoriji koju je naša vojska okupirala uguši svaka agitacija pa ma od koga dolazila. Za ovo vam stoje na raspolaganju sva sredstva, kojima možete raspolagati bez ikakvog prezanja“ (Izvor: Arhiv Srbije). Naredba koja je i sadržinski i ciljno saglasna sa prethodno konstatovanim naređenima za „prodor na teritoriju Crne Gore“, što znači da joj je naređeno da obezbjeđuje „sjedinjenje Crne Gore sa Srbijom“.

Naredbe i uputstva

Svojim prisustvom na svim djelovima teritorije Crne Gore, vojska je bila činilac stvaranja atmosfere pogodne da unionisti ostvaruju ciljeve za prisajedinjenje, a nepovoljnu za djelovanje njihovih političkih protivnika. Ona je pratila tokove i djelovala saglasno potrebama i zahtjevima unionista To svojim izvještajima o pripremama Podgoričke skupštine potvrđuje i komandant srpske vojske u Crnoj Gori Dragutin Milutinović. U jednom naglašava: „Uspjeh je zagarantovan“ . U drugom stoji: „Sutra, 11. ovog meseca sastaje se, ovde u Podgorici, Narodna skupština koja ima da proklamuje ujedinjenje Crne Gore sa Srbijom. Ova se stvar može smatrati kao potpuno sigurna. Potrebno je, međutim, da odluka Crnogorske narodne skupštine o ujedinjenju bude sa strane naše vlade odmah prihvaćena i sankcionisana i da vlasti u Crnoj Gori budu odmah organizovane po odredbama naših zakona. Od brzine (podvučeno u originalu – M.Š.) s kojom se ova odluka usvoji i u delo provede, zavisi dalji tok događaja“. Sadržina njegovih izvještaja, očigledno, kazuje postojanje direktne zainteresovanosti i involviranosti srpske vojske koja je zaposjela, odnosno okupirala po kvalifikaciji koju je iskazao vojvoda Mišić – koju je odrednicu u označenoj naredbi upotrebio načelnik Vrhovne komande srpske vojske – teritoriju Crne Gore u izborne procese članova Podgoričke skupštine.

Drugo. Vrhovna komanda srpske vojske uputila je više naredbi, uputstava, raspisa komandantima jedinica srpske vojske u Sarajevu, Zagrebu i Beogradu da preduzimaju mjere i vrše konkretna činjenja sa ciljem zadržavanja interniraca iz Crne Gore koji se vraćaju iz austro-ugarskih logora da ne bi stigli u Crnu Goru „dok se pitanja ujedinjenja ne reše“. Iz više podataka u dokumentaciji koja se nalazi u Fondu dokumenata Vrhovne vojne komande srpske vojske, kazano se ilustruje (jer u tekstu ove prirode nema prostora za sveukupne podatke) samo sa ovim podacima: naredbama od 8. i 9. novembra vojvoda Mišić je naredio komandantu II Armije vojvodi Stepi Stepanoviću da generalu Radomiru Vešoviću „omete ulazak u Crnu Goru“, a delegatu Vrhovne komande u Zagrebu, potpukovniku Simiću, da tako postupi prema vojvodi Đuru Petroviću i brigadiru (generalu) Milutinu Vučiniću i da se „crnogorske čete ni u kom slučaju ne šalju u Crnu Goru“.

Na osnovu naredbi Vrhovne komande srpske vojske u Bosanskom brodu zadržani su: generali Radomir Vešović, Jovan Bećir i Jakov Jovanović, majori St. Radović, Radovan Radović, Živko Nikčević i Vlado Vrbica, barjaktari Marko Popović i Marko Martinović…

Nema podataka o tome koliko je ukupno zadržano da ne dođe u Crnu Goru „dok se pitanje ujedinjena ne reši“od oko 9.950 interniraca iz zatvorenih logora i oko 15.000 crnogorskih građana koji su kao internirci bili u radnim jedinicama, sa otvorenim logorima pod nadzorom.

Francuska pomoć

Dolazak u Crnu Goru „dok se pitanje ujedinjenja ne reši“ spriječen je i dvojici čelnika crnogorskog omladinskog pokreta za ujedinjenje Crne Gore i Srbije kontinuirano od 1903. godine – Marku Dakoviću i Jovanu Đonoviću. Njima je spriječen dolazak u Crnu Goru zato što su bili opredijeljeni za republikanski oblik vladavine nove ujedinjenje države, sa pristankom da o obliku vladavine odluči ustavotvorna skupština novostvorene države.

Nečinjenje, ćutanje većine tadašnjih velikih sila pogodovalo je da Srbija sve to čini, da ostvari prisajedinjenje sebi Crne Gore. Sistematskim kontinuiranim činjenjima Francuska je i direktno pomagala ostvarivanju ciljeva Srbije da prisajedini sebi Crnu Goru. Činjenjima čiji stvarni efekti imaju svojstva saučesništva Nekoliko ilustracija: Vlada Francuske dozvolila je da izađu iz Francuske i otputuju u Crnu Goru privrženici sjedinjenja Crne Gore sa Srbijom. Među ostalim to je dozvolila Janku Spasojeviću, koji je bio nominovan kao jedan od četvorice donosilaca Odluke o ustanovljenju Podgoričke skupštine, Đuru Vukotiću, Bošku Bojoviću, Radovanu Šauliću i drugima, što je bio razlog za protesne note Ministarstva spoljnih poslova Kraljevine Crne Gore broj 2223, 2224, 2241, 2255, i tako dalje.

Nasuprot tome, i na uporno traženje kralja Nikole i Crnogorske vlade putem zvaničnih nota (od 2. i 24. novembra) da se kralju Nikoli i zvaničnicima Crnogorske vlade dozvoli „izlazak iz Francuske“, radi povratka u domovinu, u Crnu Goru, Vlada Francuske je odgovarala rečenicom „da kralj Nikola i crnogorska vlada odlože povratak u zemlju“.

Time je Vlada Francuske udovoljila zahtjevu Kraljevske vlade Srbije iskazanom u nekoliko nota Vladi Francuske, u kojima je zahtijevala i insistirala da ona onemogući povratak u Crnu Goru kralju Nikoli, njegovim sinovima i njegovim pristalicama, što Kraljevska vlada Srbije učinila na zahtjev Privremenog centralnog izvršnog odbora za ujedinjenje, da se „spriječi ulazak kralju Nikoli i njegovim sinovima do 20. novembra u Crnu Goru“, jer to znači „svršeno ujedinjenje“.

Grof de Salis: Neke opštine nijesu znale za izbore

Grof de Salis, koga je Velika Britanija uputila kao svog zvaničnog izaslanika sa zadatkom da „ispita koliko je god moguće, okolnosti pod kojima su se održali crnogorski izbori u novembru 1918, godine“ , koji je u Crnu Goru došao početkom maja 1919. godine, a izvršavao zadatak do avgusta iste godine, u svom izvještaju poslatom sa Cetinja Vladi Velike Britanije 21. avgusta 1919. godine, konstatuje: da je ispitivanjem i provjeravanjem utvrdio da je čitav izborni postupak sproveden u izuzetno kratkim rokovima od raspisivanja izbora do glasanja i „zahvaljujući nedostatku telefona i drugih oblika komunikacije, neke opštine nijesu ni znale da se održavaju izbori dok sve nije bilo gotovo“.

http://www.pobjeda.co.me/citanje.php?datum=2011-03-01&id=202485

Sve je bilo pod sjenkom bajoneta

Opozicija raste sa nadama… da je slobodna jugoslovenska država sada mogućnost… Oni žele, kako kažu, da uđu u jugoslovensku državu, ali da uđu kao Crna Gora, a ne kao prefektura Srbije, kao slobodni Crnogorci u skladu sa tradicijama i prošlošću svoje zemlje a ne kao poslušnici Beograda; da uđu u nju na istoj ravni kao Slovenci, Hrvati i sami Srbi…(Iz izvještaja izaslanika Velike Britanije grofa De Salisa)

Vlada Francuske je 22. oktobra 1918. godine, putem Delaroš Vernea, svog izaslanika kod kralja Nikole, saopštila kralju Nikoli da Francuska preuzima obavezu da savezničke trupe (u čijem sastavu su bile i trupe srpske vojske koje su zaposjele, odnosno okupirale, po citiranim riječima vojvode Mišića, teritoriju Crne Gore) koje uđu u Crnu Goru poštuju njen suverenitet i garantuje da će sva naređenja koja budu izdavana od te vojske „biti davana u ime Njegovog veličanstva kralja Crne Gore, kao što predviđa Ustav Crne Gore.“

Tadašnji predsjednik Francuske Poenkare 24. novembra uputio je kralju Nikoli pismo, sa konstatacijom da ga upućuje u svoje ime i u ime svih savezničkih sila. U njemu daje garancije riječima: „Što se tiče savezničkih trupa koje zaposjedaju Crnu Goru“ (u čijem sastavu su bile i srpske trupe) „naređeno im je da privremeno zaposjednu zemlju vaše Kraljevine. One će rešpektovati crnogorske utvrđene ustanove, održavati red, biće na ruci stanovništvu u cilju uspostavljanja normalnog života koji je duboko potresen za vrijeme neprijateljske okupacije“.

To su bile garancije Vlade i predsjednika Francuske.

Uništenje jedne nacije

Saglasne su te garancije sa mirovnim uslovima koje je, sa odobrenjem parlamenta, 5. juna 1917. godine objavila Vlada Francuske, u kojima se utvrđuje da će se obezbijediti „restauracija Belgije, Srbije i Crne Gore, sa nadoknadom na koju imaju pravo“. Saglasno je to i sa izjavom Lojda Đžona, datoj 7. novembra 1917. godine, da će „dan restauracije Belgije, Srbije i Crne Gore biti dan slobode za cijeli svijet“. Saglasno je i sa izjavom premijera Velike Britanije, datom 20. januara 1918. godine, da „Belgija, Srbija i Crna Gora moraju biti restaurirane i ponovo uspostavljene“.

Suprotno tome, komandant savezničkih trupa na teritoriji Crne Gore, sa sjedištem u Kotoru, Franše D’ Epere, nije spriječio, niti komandantski preduzeo bilo što čime bi mogao spriječiti, da se sedmog novembra, uspostavljanjem privremenog centralnog izvršnog odbora za ujedinjenje i njegovog donošenja pravilima za izbor poslanika u veliku narodnu skupštinu, a zatim kontinuirano vrše činjenja „u izvršenju naredaba Vrhovne komande srpske vojske“- kako piše u citiranoj naredbi majora Nikolića, da se gazi važeći Ustav Crne Gore i Zakon o izborima narodnijeh poslanika i pravni predak države, uzurpira vlast i oduzimaju ustavna prava šefu države Crne Gore, Narodnoj skupštini i svim drugim državnim organima.

Ta nečinjenja i činjenja Vitni Voren, u svojoj knjizi prethodno označenoj, i kvalifikuje zločinom Mirovne konferencije prema Crnoj Gori.

Ukupnost izloženih činjenica i njihovi međusobni odnosi dokazuju: izbori poslanika u podgoričku skupštinu, ako se uopšte mogu kvalifikovati izborima, zakazani su i sprovedeni od nelegitimnih činilaca, nelegalno, bez primjene ustaljenih izbornih standarda, bez kontrole, što ih čini politički, pravno i kulturno antidemokratskim, a zakazani su i sprovedeni u okolnostima koji imaju obilježja vojno-civilnog totalitarizma. Takvi i u tim okolnostima sprovedeni omogućili su da se poslanici više određuju od izaslanika druge države, organizatora izbora, nego da se izaberu saglasno stvarnoj volji većine naroda, te rezultati tih „izbora“ nijesu dali niti mogli dati legitimitet i legalitet podgoričkoj skupštini da odlučuje u ime naroda Crne Gore i da ukine državu Crnu Goru. Drugačije sa može tvrditi samo ako se i kad se stvari ideološki vide i čitaju – ne kakve jesu nego kako žele oni koji ih gledaju i čitaju. Koji ih gledaju i čitaju u ideološkom i političkom ključu.

Nalazi izaslanika velikih sila o suštini zbivanja u Crnoj Gori na kraju 1918. i na početku 1919. godine

U januaru 1919. godine u Crnu Goru doputovao je izaslanik Vlade SAD Roland Trije, zajedno sa kapetanom Džemsom Brusom, sa zadatkom da dok borave u Crnoj Gori „izvide situaciju“ o zbivanjima u Crnoj Gori posljednjih mjeseci 1918. Nije poznat njegov izvještaj koji je podnio Vladi SAD. Njujork tajms je 7. maja 1922. objavio njegovu izjavu u kojoj na početku konstatuje da je povod za nju članak Voltera Litlifilda objavljen u Njujork tajmsu pod naslovom: „Uništenje jedne nacije, gdje opisuje patnje Crne Gore pod vlašću Srbije“. U izjavi kaže: U Crnoj Gori „proveli smo preko šest nedjelja i uspjeli smo da učinimo detaljno ispitivanje velikog dijela zemlje, uključujući jednu posjetu Kotoru, a drugu u Skadar. Poslije najširih mogućih izvještaja, bili smo još i toliko pažljivi da dobijemo obavještenje od obje strane i da zaključimo da je Crna Gora bila nasilno anektirana.“… „Izbori su izvršeni u prisustvu srbijanskih trupa, dok je glasanje bilo sve usmeno… ko je bio poznat kao protivnik Srbijancima, zabranjeno mu je da učestvuje u glasanju… svi oni koji nijesu htjeli primiti srbijansku okupaciju, kao posljedica toga, rastjerani su po planinama, upravo na vrh bajoneta, i pod prijetnjom smrti… Takođe smo posjetili tamnice u Nikšiću i Podgorici, gdje su svi crnogorski prvaci, koje su Srbijanci mogli uhvatiti, bili uhapšeni, ni zbog kakvog drugog razloga osim zbog lojalnosti prema svojoj zemlji. Stalno prisustvo srbijanske vojske, kroz čitavu zemlju, kao god i hapšenja njihovih prvaka veoma je ozlojedilo crnogorski narod; i provalija između njih i Srbije svakodnevno postaje veća“.

Ogromna nepravda

Na kraju teksta konstatuje da je o istom „predmetu vodio razgovore“ sa grofom De Salisom, „britanskim ministrom pri Vatikanu i možda najvećim britanskim autoritetom za Balkan“ po njegovom „povratku iz Crne Gore“, i da i on ima isto „gledište, ali nažalost njegov izvještaj Forin Ofis nikad nije objelodanio, uprkos mnogobrojnim pitanjima po tom predmetu u Donjem domu“.

Izjavu završava ovim riječima: „Ogromna je nepravda učinjena jednom malom narodu od strane jednog većeg i to baš u vrijeme kada državnici Velikih sila, skupljeni u Parizu, upotrebljavaju fraze kao: pravo na samoopredjeljenje malih naroda“.

Izjavu je prenio Glas Crnogorca, koji je tada objavljivan u Rimu, u broju 96, od 18. juna 1922. godine.

Izaslanik Velike Britanije grof De Salis, njen poslanik u Rimu, doputovao je iz Rima na Cetinje 3. maja 1919. godine, sa zadatkom, kako piše u njegovom izvještaju, da ispita „okolnosti pod kojima su održani crnogorski izbori novembra 1918. godine, kao i donijete odluke o ujedinjenju sa Srbijom koje su iz njih proistekle“. Naročito da ispita „do granice svoje moći istinske želje stanovništva u odnosu na budući status Crne Gore“. Tekst njegovog izvještaja kazuje da je istraživanja po Crnoj Gori vršio od tada do 21. avgusta, kada je poslao izvještaj.

Prethodno je citiran dio njegovog izvještaja u kome konstatuje da su izbori zbrzani i da su mnogi saznali za njih kada su završeni. Njegov opširni izvještaj objavljen je, na našem jeziku, u cjelini, u 5 nastavaka, u nedjeljniku Monitor, od 18. septembra do 16. oktobra 1998. Pojedine njegove djelove prepričava i profesor Dragoljub Živojinović u svojoj knjizi „Crna Gora za opstanak 1914 – 1922“, na stranicama od 395. do 406, kombinujući njegovu sadržinu i svoje komentare.

Srbi preuzeli vlast

Iz opširnog izvještaja samo nekoliko konstatacija: „Jedna divizija srpskih trupa je okupirala ključna mjesta zemlje… Srbi su zamijenili Crnogorce u administraciji, a naročito u školama“… „Srbi čvrsto drže vlast u cijeloj zemlji i namjeravaju da je zadrže. Što se tiče protivnika inkorporacije zemlje u Srbiju, njihovi lideri su bili u bjekstvu i zatvoru“… „Izgleda da ima malo osnova za opovrgavanje tvrdnje“ da su izbori „održani pod bajonetom“… „Mnogi, sa svake stranke, su govorili o krajnjoj neregularnosti rada Skupštine. Jedan očevidac koga smatram nepristrasnim mi ga je opisao kao farsu“… Na zasjedanju Skupštine su vikali kao u kafani. Nije bilo glasanja; rezolucije su objavljene da bi bile prihvaćene jednoglasno… sve je bilo pod sjenkom bajoneta“… „Tokom izbora bilo je puno govora o ujedinjenoj Jugoslaviji i sugerisano je da su mnogi došli u Skupštinu a da uopšte nijesu znali da će biti gurnuti u glasanje o inkorporaciji Crne Gore u Srbiju. Tek je 26. novembra otkriveno da će se odlučivati o ujedinjenju sa Srbijom“… „Shvatio sam da je stvarna vlast bila u rukama srpskog generala i njegovog osoblja i da je ovo tijelo nominalno vladalo do 20. aprila kada su njegova ovlašćenja iznenadno prenijeta na jednog srpskog delegata iz Beograda, a administracija, kao što je gore pomenuto, stavljena u srpske ruke“… U zatvoru u Podgorici „bilo je oko 160 zatvorenika, uključujući vodeće ljude zemlje, kao što su Risto Popović, koji je dugo bio ministar finansija, i gospodin Marko Đukanović, ministar unutrašnjih djela“ čija je „svojina na Cetinju opljačkana uz saglasnost vlasti, a kuća konfiskovana bez ikakvog zakona. Nekoliko mjeseci je ovdje takođe bio zatvoren vojvoda Božo Petrović“… koji je „držan mjesecima u zatvoru bez procesa, pa čak ni optužbe“… Tokom jula u Cetinju „zatvorski smještaj je postao nedovoljan, tako da je podrum Vladinog doma, nesrećno prekršten u dom slobode bio ispunjen novim zatvorenicima. U noći 29. jula izbrojeno je nekih četrdeset ljudi u dvjema sobama“… „Omladina je 26. jula izdala neku vrstu dekreta da svi muškarci Cetinja moraju doći u 6 sati u Vladin dom da potpišu deklaraciju vjernosti srpskom kralju Petru, uz prijetnju da će u protivnom biti smatrani prijateljima Italije. Ubrzo je došlo gore“. Potom u izvještaju opisuje kako su grupe omladine u selima oko Rijeke, oko Podgorice, u Crmnici palili kuće, među njima i kuću Milutina Vučinića, i konstatuje da mu je paljenje kuće Vučinića opisao i „šef američkog Crvenog krsta“ koji se „slučajno zadesio kod tog mjesta“…

Crna Gora okupirana

U rezimeu izvještaja, pod tač. 1, konstatuje: „Crna Gora je sada okupirana od strane jake sile srpskih trupa, za koje se službeno tvrdi da broje jednu diviziju“. Pod tač. 2, naglašava: „Srpska vlada“ odbija da povuče svoje trupe, sa obrazloženjem „da je Crna Gora dio Srbije“, a tvrdnju zasniva „na radu Skupštine održane u Podgorici novembra 1918“. Treća tačka glasi: „Ni u jednom smislu izbori nijesu bili legalni… Izbori su održani, a skupština donijela odluke pod bajonetom srpskih trupa… u takvim uslovima, protesti koji zahtijevaju nepristrasan stav srpskih trupa neminovno moraju propasti“. U četvrtoj tački konstatuje da su „pretjerana žurba i beskrupulozna upotreba balkanskih metoda kompromitovali ovo rješenje koje se sada sreće sa odlučnom opozicijom od strane velikog dijela stanovništva, možda značajne većine. Opozicija raste sa nadama… da je slobodna jugoslovenska država sada mogućnost… Oni žele, kako kažu, da uđu u jugoslovensku državu, ali da uđu kao Crna Gora, a ne kao prefektura Srbije, kao slobodni Crnogorci u skladu sa tradicijama i prošlošću svoje zemlje a ne kao poslušnici Beograda; da uđu u nju na istoj ravni kao Slovenci, Hrvati i sami Srbi… Jedna, i možda fatalna prepreka takvoj uniji je politika „velike Srbije“ koja joj se suprotstavila iz Beograda“. Šesta tačka ima za predmet odnos velikih sila prema Crnoj Gori. Sa „dužnim poštovanjem prema dobroj volji i konzistentnosti“ ukazuje se da se ne može normalizovati situacija ako velike sile „nastave ignorisanje” i nastavlja: „odluke podgoričke skupštine, ilegalne i neregularne, ne daju validnu osnovu za bilo kakvu akciju“…jedino se može konkluzivno pokazati na slobodnim izborima. Puno onoga što se dešava sugeriše da ni u kom slučaju nije jasno da bi prijatelji aneksije Srbiji pobijedili“.

Umjesto šireg komentara konstatujem: tri zvaničnika dvije velike sile, bez motiva pristrasnosti, sa obavezom da objektivno obavijeste svoje vlade, nezavisno jedan od drugih, istraživali su stanje u Crnoj Gori neposredno poslije podgoričke skupštine i njenog donošenja odluke, identično utvrđuju, u bitnom, da su ne regularni izbori, brojne činjenice naučno utvrđene, prethodno izložene, podudarne su sa sadržinom ovih izvještaja.

Pismo Vlade Francuske kralju Nikoli

Pismom tadašnjeg ministra inostranih poslova Francuske Pišona od 4. novembra (21. oktobra po kalendaru važećem u Crnoj Gori) Vlada Francuske obavijestila je kralja Nikolu i Vladu Crne Gore, koja je boravila u Francuskoj, da su „vrhovnom komandantu Istočne armije“ izdata naređenja koja su takve sadržine da „možete biti uvjereni da vojska pod komandom generala Franše D’ Eperea neće ništa propustiti da učini da se u Vašoj zemlji održi red, kao i to da će se ta vojska sa rešpektom poštovati ustavne vlasti i slobodu naroda crnogorskog“. Naglašeno je da „bolje garancije od toga nema i ne može biti za mir u Vašoj zemlji.

http://www.pobjeda.co.me/citanje.php?datum=2011-03-02&id=202566

Manipulacije sa jugoslovenstvom

Neporecive istorijske činjenice dokazuju: da nije bilo ni Jugoslavije, niti „jugoslovenskih trupa“ kada su 24. (11) oktobra 1918. godine srpske trupe krenule iz Peći prema Crnoj Gori i narednih dana zaposjele čitavu njenu teritoriju i kada su dejstvovale u toku izbora. Tadašnja upotreba odrednica „jugoslovenske trupe“, „jugoslovenska vojska“, čista je manipulacija

7. Nema snagu vjerodostojnog dokaza demokratičnosti izbora sadržina teksta od 8. februara 1919, sistematizovanog u sedam tačaka, sa potpisom generala Franše D’ Eperea.

Autori hvalospjeva o podgoričkoj skupštini i odluci koju je ona donijela 26. novembra 1918. godine citiraju pojedine rečenice iz teksta od 8. februara 1919. godine, sistematizovanog u sedam tačaka, sa potpisom generala Franše D’Eperea, a autori tekstova podrške tim hvalospjevima u medijima objavili su čitav taj tekst. Jednako usklađeno tvrde: da se sadržinom tog teksta pouzdano dokazuje da su izbori poslanika u podgoričku skupštinu 1918. godine bili demokratski. I da su podgoričkoj skupštini dali puni legitimitet da odlučuje o budućnosti države Crne Gore, da odluči kako je odlučila.

Rezultati analize sadržine tog teksta i upoređenje njegove sadržine sa naučno utvrđenim činjenicama, koje su neporecive, međutim, kazuju da je njegova sadržina suprotna stvarnosti kakva je „uistinu bila“ i da su obje citirane tvrdnje činjenično neosnovane, a naučno neodgovorne i neozbiljne. Jer, sadržina tog teksta nema snagu koja može negirati ili dovesti u pitanje konstatovani činjenični nalaz da su izbori poslanika u podgoričku skupštinu bili kulturno, pravno i politički neregularni i antidemokratski i da joj nijesu dali demokratski legitimitet da u ime naroda Crne Gore odlučuje u budućnosti države Crne Gore.

Tekst bez činjenica

Rezultate te analize i upoređenja čini poduži skup i sklop činjenica, među kojima su i sljedeće:

1.Označeni tekst ne sadrži nijednu činjenicu o pravnom i političkom osnovu raspisivanja izbora i o njihovom toku. Takođe ne sadrži nijednu činjenicu o ustanovljenju podgoričke skupštine, legalitetu i legitimitetu njenog ustanovljenja, ni bilo o čemu drugo. Sadrži samo ocjene. A ocjene, bez potvrde sa činjenicama, nijesu i ne mogu biti dokaz.

2.Ocjene o izborima u označenom tekstu suprotne su neporecivim činjenicama. Kako onim naučnim metodom utvrđenim na temelju sadržine zvaničnih dokumenata, tako i onim utvrđenim u prethodno prikazanim izvještajima izaslanika SAD i Velike Britanije. Očigledni dokazi za to su:

a)U tekstu pod prvom tačkom tvrdi se „da su trupe u Crnoj Gori jugoslovenske, a ne srpske“. Neporecive istorijske činjenice, međutim, dokazuju: da nije bilo ni Jugoslavije, niti „jugoslovenskih trupa“ kada su 24. (11) oktobra 1918. godine krenule iz Peći prema Crnoj Gori i narednih dana zaposjele čitavu njenu teritoriju i kada su dejstvovale u toku izbora. Tadašnja upotreba odrednica „jugoslovenske trupe“, „jugoslovenska vojska“, čista je manipulacija. (Manipulacija sa odrednicom „Jugoslovenska vojska“ dogodila se i u ratnim dejstvima 1991. i 1992. godine).

Vojska je onoga pod čijom komandom izvršava zadatke. Vojska koja je u novembru 1918. godine zaposjela, stvarno okupirala, kako piše vojvoda Mišić u uputstvu za njeno djelovanje, teritoriju Crne Gore, u toku izbora i sve do 8. februara 1919, postupala je isključivo – što dokazuju prethodno izložene činjenice – po naredbama i uputstvima Vrhovne komande srpske vojske. Postupala je sa ciljem „izvršavanja naredaba Vrhovne komande srpske vojske“, kako je iskazano i u citiranoj naredbi majora Nikolića. Zaustavljanje interniraca da ne doputuju u Crnu Goru do glasanja, činjeno je po naredbama Vrhovne komande srpske vojske. Izvještaji o djelovanju te vojske i rezultatima njenog djelovanja, dostavljani su isključivo toj komandi. Razoružanje i rasformiranje pet bataljona samoorganizovanih naoružanih crnogorskih građana i naredba da njihovi pripadnici „idu kućama“, izvršeni su po nalogu načelnika štaba Vrhovne komande srpske vojske, i tako dalje.

Neistine o vojsci

b)Pod tačkom drugom u tekstu se tvrdi „da su izbori bili slobodni, jer 500 vojnika jugoslovenskih nije moglo svoju volju naturiti desetinama hiljada naoružanih Crnogoraca“, a pod tačkom trećom tvrdi se „da su izbori izvršeni slobodnije od onih koji su se praktikovali za vrijeme bivšeg kralja Nikole“.

Nije istinito da je bilo samo „500 vojnika“ srpske vojske koja je zaposjela teritoriju Crne Gore. Odred srpske vojske koji je zaposjeo teritoriju Crne Gore imao je rang divizije, koju su činile „jedan puk, dvije brdske brigade i vod konjanika, ukupne jačine 2.866 ljudi“. (Vidjeti imenovanu knjigu Dimitrija Dima Vujovića, str. 22 – 26). Nije poznato da li je taj broj uvećan po zahtjevu privremenog centralnog izvršnog odbora za ujedinjenje koji je 8. novembra Janko Spasojević, šifriranom depešom, uputio vojvodi Mišiću, iz Andrijevice. Zahtjevu kojim je traženo „da se u sve crnogorske varoši pošalje što više srpskih vojnika“. Da je bio veći broj od 500 vojnika svjedoči i činjenica da su, osim vojnih garnizona u sjedištima većih komandi, u Plavu, Gusinju, Andrijevici, Kolašinu, Tuzima, Virpazaru, Rijeci Crnojevića i svim drugim sličnim mjestima na čitavoj teritoriji Crne Gore stacionirane vojne postaje, od po jednog voda ili čete značeni tekst ne sadrži nijednu činjenicu koja bi potvrdila da su izbori bili slobodni u bilo kojoj fazi ili komponenti izbornog procesa. Nema ni podataka koji bi kazivali da je ocjena o demokratičnosti izbora koja se nalazi u označenom tekstu izvedena iz rezultata sprovedenog postupka utvrđivanja činjenica na terenu Crne Gore. Nema nijednog podatka koji bi kazao da je u toku izbora Franše D’Epere ili neko iz njegove komande dolazio i posmatrao tok izbora na bilo kojem dijelu teritorije Crne Gore na kojima su sprovođeni izbori. Nema ni utvrđenja da je u izbornim procesima sprovedenim u novembru 1918. godine ispoštovano bilo koje od više standardnih pravila za slobodne izbore.

Bez prava na prigovor

Standardna i u svijetu priznata mjerila o legalnosti i demokratičnosti izbora kazuju: da izbori nijesu i ne mogu biti slobodni u jednoj međunarodno priznatoj državi, što je tada bila Crna Gora, kada ih zakazuju i sprovode izaslanici druge države, po nalogu te države; kada izaslanici druge države, pod zaštitom njene vojske, oduzimaju prava legalnim i legitimnim organima države u kojoj se sprovode izbori; kada se izbori zakazuju i sprovode gaženjem Ustava i zakona te države; kada je između dana zakazivanja i održavanja izbora najviše deset dana, u nekim djelovima države manje od toga; kada se izbori održavaju u uslovima policijskog časa u djelovima države i u okolnostima prisustva aktivnog manifestovanja snage vojske druge države (razoružanje i raspuštanje crnogorskih jedinica, zadržavanje interniraca na putu da ne dođu na glasanje, itd.); kada se glasanje vrši bez biračkih spiskova, bez biračkih odbora, sa rukovođenjem izbornim procesom grupe izaslanika druge države; kada se punomoćja izabranim izdaju bez utemeljenja u zapisnike o toku pojedinih izbornih radnji i od lica koja nijesu učestvovala u procesima njihovog „biranja“, od lica za koja je „glava“ tijela koje je organizovalo i sprovodilo izbore, Svetozar Tomić, u izvještaju Vladi Srbije, od 18/31. oktobra kazao da su „postavljena za starešine okruga i srezova“…i da su „svi naši ljudi i pristalice pokreta“; kada u čitavim regijama građani nijesu znali za izbore i nijesu glasali, kada je internircima iz reda građana te države onemogućeno, zadržavanjem od vojske na putu, da dođu na glasanje; kada se nakon izbora određuje da građane jednog čitavog okruga ne mogu predstavljati od njih izabrani, nego izabrani u druga dva okruga, u čijem biranju ti građani nijesu učestvovali; kada je sve to činjeno bez ikakve kontrole, kada nije bilo prava niti mogućnosti na prigovor ili žalbu, i tako dalje. A sve to su odlike novembarskih izbora 1918. godine u Crnoj Gori, dokazane prethodno konstatovanim činjenicama. Da su slobodni izbori sa tim odlikama može zaključivati i tvrditi samo onaj ko stvari ideološki vidi i čita ne kakve jesu nego kako želi da jesu i da ih drugom prikaže kako on želi.

Da se ne izgubi naše ime

Istina je da nijesu sasvim slobodni bili izbori za vrijeme Kraljevine Crne Gore. Ali, neporecivo je da su ti izbori zakazivani i sprovođeni po zakonima saglasnim sa tada važećim ustavom, zakazivali su ih i sprovodili legalni i legitimni organi i tijela, a ne izaslanici druge države, interval između zakazivanja i održavanja izbora bio je najmanje 60 dana, a ne najviše deset dana, glasanje je obavljano sa biračkim spiskovima, biračkim odborima, punomoćja su izdavali učesnici u procesima biranja poslanika, postojala je kontrola zakonitosti sprovođenja izbora, pravno je bio regulisan postupak prigovora i žalbi. Izbori sa tim odlikama neporecivo isključuju ocjenu da su od tih izbora bili slobodniji izbori u novembru 1918. godine.

c)U označenom tekstu, pod tačkom četiri, tvrdi se: „Svi Crnogorci su bili za jedinstvo sa Srbijom“, a ne iznosi se nijedna činjenica koja bi to potvrdila.

Istorijska je istina da su Crnogorci listom bili za stvaranje države jugoslovenskih naroda u koju će, kako piše u protestu 250 Cetinjana podgoričkoj skupštini, „Crna Gora ući ruku pod ruku sa Srbijom“.

Međutim, sadržina tog protesta je prikazala: pobunu u Nikšiću, sadržinu citiranih djelova iz knjige Jovana Ćetkovića, koji kazuju da su građani u izbornom procesu govorili da je „dobro ujedinjenje…ali mi naše crnogorsko ime ne damo“, da „pristaju na zajedničku državu od Triglava do Bitolja …samo da se ne izgubi naše ime“, crnogorsko ime; sadržina citiranih djelova izvještaja izaslanika SAD i Velike Britanije, masovnost Božićnog ustanka protiv sprovođenja odluke podgoričke skupštine, veliki broj glasova koje su dobili na izborima 1920. godine kandidati koji su imali negativan stav prema podgoričkoj skupštini i njenoj odluci i druge prethodno identifikovane činjenice, dokazuju da je znatan dio građana Crne Gore bio protiv „sjedinjenja sa Srbijom“, protiv inkorporiranja Crne Gore u Srbiju i stavljanja naroda Crne Gore pod vlast dinastije Karađorđevića.

Dakle, činjenice kazuju sasvim drugačije od tvrdnji u tekstu sa potpisom generala Franše D’ Eperea. A čemu vjerovati, činjenicama ili tvrdnjama u tekstu sa njegovim potpisom, nauka daje precizan odgovor.

 

U suprotnosti sa stvarnošću

Nauka je, naime, davno utvrdila: (1) činjenice i odnosi između njih imaju univerzalnu vrijednost. One su datost. One su odlučujuće i obavezujuće. Tvrdnje, stavovi i mišljenja nijesu ni datost, ni odlučujuće, ni obavezujuće. Činjenice su jedno, a sasvim drugo su tvrdnje, stavovi, ocjene, mišljenja. (2) Nije naučno validno, ni društveno opravdano, ni čestito nečije tvrdnje, koje nijesu potvrđene činjenicama iz kojih su izvedene, prikazivati neporecivo istinitim. Pogotovo kada se pri tome prećuti postojanje činjenica, kao datosti, javno prezentiranih u drugim izvještajima i naučnim studijama, koje kazuju da je „uistinu bilo“ drugačije od tih tvrdnji. I kada izostane izjašnjenje o tim činjenicama.

Ova naučna utvrđenja, koja obavezuju bar univerzitetske profesore, nijesu poštovali autori tekstova objavljenih povodom označene proslave.

Nauka je takođe utvrdila pravilo da je prilikom ocjene bilo kojeg teksta odgovoriti i na pitanja: ko je njegov autor, zašto i radi čega je on kreiran. Odgovorom na ta pitanja saznaju se ideje, motivi i ciljevi kreacije teksta. Saznaju se činjenice koje, manje ili više, pružaju znanje o istinitosti, o pouzdanosti stavova i tvrdnji u tekstu.

Ni ovo naučno utvrđenje nijesu poštovali autori tvrdnji da je „uistinu bilo“ onako kako piše u označenom tekstu sa potpisom Franše D’ Eperea. A postupak izveden saglasno konstatovanom pravilu nauke, daje rezultat:

Brojne činjenice, naročito činjenica da je postojao dogovor velikih sila da one zajednički, sa statusom međunarodnog činioca, ne šalju izaslanike da utvrđuju stanje u Crnoj Gori, nego da to mogu činiti, putem svojih izaslanika ili izabranika, svaka od njih za sebe, kazuju da je predmetni tekst napisan za potrebe francuske vlade, povodom njenog traženja, što je vjerovatnije, ili po inicijativi D’ Eperea, francuskog generala. Ova činjenica je ključ za saznanje motiva i cilja zašto je napisan tekst koji je u suprotnosti sa stvarnošću kakva je „uistinu bila“.

http://www.pobjeda.co.me/citanje.php?datum=2011-03-03&id=202665

„Generalova anketa je komedija“

General Franše D’Epere je, zaista, dokazao da od vremena formiranja odreda za „prodor u Crnu Goru“ do februara 1919. godine, nije „vidio rđavim okom“ nijedno činjenje srpske vojske na teritoriji Crne Gore, iako je ona u tom vremenu učinila neizbrojiva vidna činjenja kojima su drastično gaženi Ustav Crne Gore, njeni zakoni, njen poredak, prava njenih građana, legitimna i po međunarodnom pravu legalna prava države Crne Gore

Ključ koji, u kontekstu poznatih činjenica o odnosu Francuske prema prisajednjenju Crne Gore državi Srbiji, kazuje da je francuski general Franše D’Epere bio motivisan da Francuskoj vladi šalje tekst sa sadržinom pristrasnom u korist Srbije.

Dva skupa i sklopa činjenica kazuju to. Jedan skup i sklop čini ukupnost činjenica koje dokazuju da su Vlada i predsjednik Francuske neposredno pomagali Srbiji da sebi prisajedini Crnu Goru – što je očigledno vidljivo iz prezentiranih činjenica – da crnogorsku teritoriju inkorporira u teritoriju Srbije. U tome nijesu pokazali nijednu kolebljivost ili rezervu od početka neposredne akcije Srbije da ostvari prisajedinjenje Crne Gore sebi, pa do kraja procesa prisajedinjenja. O toj pomoći očigledno govori dijametralna suprotnost između gaženja Ustava Crne Gore, njenih zakona, njenog poretka, njenih legitimnih i po međunarodnom pravu legalnih prava i interesa, gaženja prava građana Crne Gore, koje je na teritoriji Crne Gore kontinuirano činila srpska vojska koja je u novembru 1918. godine zaposjela Crnu Goru, koja je – po odluci Vrhovnog vojnog savezničkog savjeta u Versaju – bila pod komandom francuskog generala Franše D’Epera, i garancija datih kralju Nikoli od tadašnjeg ministra inostranih poslova Francuske Pišoa od 4. novembra 1918. godine i tadašnjeg predsjednika Francuske od 24. novembra. Garancija da će vojska pod komandom francuskog generala D’Eperea poštovati ustavni poredak Crne Gore, izdavati Odluke u ime kralja Nikole i da on i crnogorska Vlada treba da „odlože povratak u Crnu Goru“. Garancija datih sa ciljem opravdavanja njihove Odluke kojom je kralju i zvaničnicima crnogorske Vlade odbijen zahtjev za odobrenje da im se dozvoli izlazak iz Francuske. Odluke donesene na zahtjev Kraljevske vlade Srbije da im se ne „dozvoli povratak u Crnu Goru. Time su obezbjeđivali ostvarivanje interesa Srbije da se sa što manje otpora ostvari prisajedinjenje. Garancija prevarno datih kralju Nikoli i crnogorskoj Vladi, sa očiglednim ciljem da ih demotivišu da ne preduzimaju nikakve aktivnosti koje bi nepovoljno uticale na ostvarivanje ciljeva Srbije na teritoriji Crne Gore.

Prećutna saglasnost

U procesima rada Konferencije mira, Francuska je takođe činila brojne diplomatske akcije da se prihvati, po principu „svršenog čina“, prisajedinjenje Crne Gore Srbiji i da se, saglasno Odluci Podgoričke skupštine, Crnoj Gori ne odobri učešće u radu Konferencije mira, što druge velike sile nijesu prihvatale sve do izbora 1920. godine. Prirodno je i logično da je, u tim okolnostima, Francuskoj Vladi bio dragocjen izvještaj sa sadržinom saglasnom sa ciljevima usaglašene politike Srbije i Francuske o prisajedinjenju Crne Gore. Jer, sa stanovišta interesa i konkretne politike Francuske, loše bi bilo da u izvještaju piše kako je stvarno bilo. Franše D’Epere, kao dio vrha francuskog establišmenta, bar kada je u pitanju Crna Gora, nije bio u poziciji da drugačije postupi nego da obezbijedi izvještaj sa takvom sadržinom koja je u prilog politike njegove domovine, bez obzira na stvarne činjenice.

Drugi sklop činjenica proizilazi iz toga što su vojne jedinice srpske vojske koje su bile glavna snaga oslonca i zaštite nasilnog gaženja Ustava Crne Gore i njenog poretka, gaženja prava građana, legalnih i legitimnih interesa države Crne Gore, bile pod komandom Franše D’ Eperea. Ta činjenica, naime, čini nevjerovatnim da je to činjenje srpske vojske bilo moguće bez njegove saglasnosti, makar date prećutno. To ga je, takođe, moglo motivisati da se tvrdnjama iskazanim u označenom tekstu pred svjetskom javnošću otkloni otvaranje pitanja njegove odgovornosti za ta činjenja srpske vojske u Crnoj Gori, bar za vrijeme dok se umire rasprave o njima.

Da ne vide rđavim okom

Na njegovu pristrasnost u konkretnom slučaju ukazuju i ove činjenice: poslaniku Srbije u Parizu, Vesniću, Kraljevska vlada Srbije, sa Krfa, uputila je, 25. septembra 1918. godine, nalog sljedeće sadržine: „Učinite korak kod francuske vlade da nam se prema Crnoj Gori i Albaniji ostave što više slobodne ruke i da nas u tome radu, koji je više politički nego vojnički, general D’Epere što energičnije pomaže: general Vasić (koji je u tom vremenu bio nominovan za komandanta trupa srpske vojske za „prodor u Crnu Goru“- moja napomena) koji komanduje ekspedicijom prema Crnoj Gori da zavisi od naše Vrhovne komande“. Vesnić je to učinio i nekoliko dana poslije toga obavijestio Kraljevsku vladu Srbije sljedeće: „Srbiji i budućoj Jugoslaviji iskreno predani prijatelji neće videti rđavim okom ako mi uspemo stvoriti faktičko stanje koje onemogućava crnogorskom kralju pokušati ma što protivu ujedinjenja“. General Franše D’Epere je, zaista, dokazao da od vremena formiranja odreda za „prodor u Crnu Goru“ do februara 1919. godine, nije „vidio rđavim okom“ nijedno činjenje srpske vojske na teritoriji Crne Gore, iako je ona u tom vremenu učinila neizbrojiva vidna činjenja kojima su drastično gaženi Ustav Crne Gore, njeni zakoni, njen poredak, prava njenih građana, legitimna i po međunarodnom pravu legalna prava države Crne Gore. Time dokazana njegova pristrasnost u korist Srbije, dobila je izraz i potvrdu i u označenom tekstu od 8. februara 1919. godine.

Na njegovu pristrasnost na štetu Crne Gore, a u korist Srbije ukazao je i kralj Nikola 16. januara 1919, dakle, osam dana poslije datuma kojim je datiran predmetni tekst, u pismu upućenom Vilsonu, a sa kojim je, prema dokumentima, u ličnom razgovoru upoznao i Vernea, izaslanika Francuske vlade.

Na pristrasnost upućuje i činjenica da je general Venel 26. decembra posjetio Cetinje i, kako piše u njegovom izvještaju podnesenom generalu Franše D’Epereu, razgovarao sa članovima Izvršnog odbora, to jest članovima tijela koje je sprovodio Odluku Podgoričke skupštine, sa Andrijom Radovićem, to jest, sa ranijim predsjednikom Crnogorskog odbora za ujedinjenje u Parizu i izrazitog pobornika izvršavanja Odluke, i drugima pristalicama „bezuslovnog ujedinjena“, i „na osnovu razgovora sa njima stekao uvjerenje da je sve u redu, da je sve legitimno“. To jest, uvjerenje kako su mu prezentirali ti sagovornici, a oni su mu, prirodno, prezentirali ono što je u njihovom interesu. Iz izvještaja se vidi da nije razgovarao ni sa jednim licem koje je osporavalo legalitet i legitimitet izbora i sprovođenja Odluke Podgoričke skupštine.

Neistinita sadržina

Konstatovana neistinitost sadržine označenog teksta ne može se promijeniti ni ako ga je kreirala neka međunarodna komisija. Sadržina ostaje takva kakva jeste bez obzira na autora. Zato nije nužno dokazivati je li ili ne predmetni tekst izvještaj neke međunarodne komisije ili je kreacija D’Eperea ili njegovih saradnika koji su formulisali ono što je on od njih tražio. No, iako to nije nužno, konstatujem i sljedeće: niko od onih koji tvrde da je označeni tekst izvještaj Međunarodne komisije nije kazao koja je međunarodna institucija, kada i zašto formirala „Internacionalnu komisiju“ čiji je predsjednik bio Franše D’Epere, i koji je sastav te komisije.. Nema dokumenta koji bi potvrdio da su tada uopšte formirane međunarodne komisije za utvrđenje stanja u Crnoj Gori. Naprotiv, dokumenti kazuju da su se velike sile sporazumjele da se u Crnu Goru upućuju jedino misije pojedinih savezničkih država. To upućuje na zaključak da to što se prikazuje kao izvještaj Internacionalne komisije dio Izvještaja o događanjima u Crnoj Gori, od 11. februara 1919, koji je D’Epere podnio svojoj Vladi poslije njegove misije u Crnoj Gori. Izvještaja za čije postojanje su dati podaci u označenoj knjizi istoričara Dimitrija Dima Vujovića na str. 95. i 149. Izvještaja povodom kojega je specijalni izvještač pariskog lista Le tempo Šarl Rive, koji je pratio misiju D’Eperea u Crnoj Gori, prvo u listu, a potom u svojoj knjizi En Jugoslavije, pisao sasvim drugačije od teksta koji ima potpis D’ Eperea. Između ostalog napisao je: „Generalova anketa je komedija koju je ranžirao Andrija Radović“. Da je taj tekst kreacija D’Epera upućuju sadržina i dikcija teksta pod tačkama 6 i 7, u kojima se saopštava: „Mi smo zahtijevali da odbjegli pobunjenici …budu predati đeneralu francuskom Venelu i da odgovaraju“, „da će biti suđeni“. Sadržina i dikcija ovog dijela teksta upućuje da je tekst pisan sa položaja onog koji može da, kao vlast, zahtijeva šta će da se učini, ko će i zašto da odgovara. Koji ima vlast da odredi da se neko preda njemu potčinjenom „generalu Venelu“, da „odgovara“, da „bude suđen“. A takvu poziciju je tada imao Franše D’Epere. Međunarodne komisije imaju zadatak da snime stanje kako je „uistinu bilo“ i izvijeste osnivača, a nemaju kompetencije da određuju nadležnost i obaveze francuskog generala Venela, niti ko će i od koga biti suđen.

Najvažnije pitanje

8.Procedura i način donošenja Rezolucije/Odluke

Podgorička skupština utvrdila na sjednici održanoj 25. novembra

Može se rezonovati da prvo treba prikazati sadržinu Rezolucije/Odluke koju je Podgorička skupština donijela 26. novembra, pa tek nakon toga prikazati proceduru i način njenog donošenja. Procedura i način njenog donošenja, međutim, vremenski i hronološki prethode njenom usvajanju. Važni su i za razumijevanje njene sadržine, pravnog karaktera i Zato prvo o tome.

Procedura i način donošenja Rezolucije/Odluke Podgoričke skupštine 26. novembra 1918. godine, najbolje se mogu prikazati sa sadržinom Zapisnika sa I i Zapisnika sa II redovne sjednice Podgoričke skupštine, održanih 12/25 i 13/26 novembra, Na prvoj sjednici utvrđeni su ime dokumenta koji se ima donijeti, time i njegova pravna klasifikacija, način izrade i razmatranja njegovog nacrta i osnova za utvrđivanje predloga. Na drugoj sjednici donesen je dokument sa imenom Rezolucija.

U Zapisniku sa prve sjednice zabilježeno je da je sjednica počela „u 3 sata poslije podne“ i potom se konstatacije u njemu:

Predsjednik je predložio „gospodi da se pređe na samu stvar, to jest na rješavanje najvažnijeg pitanja o ujedinjenju C(rne) Gore sa Srbijom“. Na zahtjev poslanika Milosava Raičevića da „predlog uđe kao hitan“, predsjednik je konstatovao da se to „već podrazumijeva“. . To je podržao poslanik-mitropolit Dožić.

 

Riješena dilema

Odmah iza ovdje konstatovanog, ubilježeno je u Zapisnik poduže izlaganje potpredsjednika Skupštine Lazara Damjanovića, koje se završava zalaganjem „za ujedinjenje Crne Gore sa Srbijom pod slavnom i narodnom dinastijom Karađorđevića“.

U izlaganju Damjanovića iskazana je dilema: da li će se „ujedinjenje i detronizacija“ dinastije Petrović, „glavni posao zbog kojeg smo se okupili“, „marširajući svršiti ili će se obrazovati odbor za izradu rezolucije“. Dilema je riješena usvajanjem predloga poslanika Luke Vukotića i Mitra Vukčevića „da se iz skupštinske sredine izabere jedan odbor koji bi donio jedan nacrt, koji bi imao da se iznese pred Skupštinu i da se u vidu rezolucije pred(log) u Skupštini izradi i diskutuje“.

Ova odluka samo je naizgled periferni detalj. Čak da to i jeste, detalj je koji kazuje dosta važnog.. Kazuje da je odlučeno da Skupština donese akt sa imenom rezolucija, da nacrt rezolucije izradi odbor izabran iz reda poslanika, da se o nacrtu raspravlja u Skupštini, da se nakon rasprave predlog rezolucije izradi u Skupštini i da se o predlogu diskutuje. Važno je kako zato što je utvrđeno da se neće „marširajući donijeti Rezolucija“, već po proceduri koja pruža mogućnost da se donese rezolucija čija će koncepcija i sadržina izražavati volju i opredjeljenja većine, tako i zato što sadržina Zapisnika sa II sjednice Skupštine dokazuje da je sve to pogaženo.

U odbor je izabrano 20 poslanika. Nije određen predsjednik odbora. Prvi na listi je mitropolit Dožić, koji je na sljedećoj sjednici istupao u ime Odbora.

„Sjednica je zaključena u 5 sati p(oslije) podne.“

http://www.pobjeda.co.me/citanje.php?datum=2011-03-04&id=202763

Za žalbe nema mjesta, čestitke neka se čitaju

(Dušan Matanović): Ja mislim da se nije skupštinska odluka mogla staviti na dn(evni) red što se bar 24 sata ranije nije znalo. P(redsjednik) S(avo) C(erović): Mi ne možemo prigotoviti dovoljan broj primjeraka odluke jer nemamo sredstava a nastojaće se da se što veći broj izradi i izda

9. Tok sjednice 26/13. novembra i način donošenja Odluke

Sljedećeg dana, 26/13. novembra održana je II redovna sjednica Podgoričke skupštine na kojoj je donesen dokument pod imenom Rezolucija. Integralni tekst Zapisnika sa te sjednice glasi:

ZAPISNIK

II red(ovne) sjed(nice) Vel(ike) Nar(odne) Sk(upštine) u Cr(noj) Gori održane 13. XI 1918. g(odine)

Sjednica je otpočela u 10 1/2 sati pr(ije) podne.

Pr(edsjednik) S(avo) Cerović: G(ospodo) p(oslanici), otvaram drugu red(ovnu) sjednicu Velike Nar(odne) Skupšt(ine) i zakazujem sledeći dnevni red:

1) Čitanje zapisnika prošle sjednice

2) Čitanje molbi upućenih na Skupštinu

3) Čestitke Skupštini

4) Nacrt rezolucije

5) Diskusija rezolucije

Ako ima ko da primijeti, molim da stavi primjedbu.

Ima riječ Ljubo Glomazić.

(Ljubo Glomazić): Molbe i žalbe nemaju mjesta. Treba ih skinuti sa dn(evnog) reda, a čestitke neka se pročitaju. Neka se molbe i žalbe upute Verifikacionom odboru.

………………………..

P(redsjednik) S(avo) C(erović): Molim vas, gospodo, primljen je dn(evni) red i o tome ne treba diskusije. Čim Predsjedništvo ne predlaže nijednu molbu za raspravljanje to je svršena ta tačka dnevnog reda o molbama.

Ima riječ Mitar Vukčević.

(Mitar Vukčević): Molim Predsjedništvo da razda koji primjerak rezolucije kad prelazimo na raspravljanje toga pitanja.

P(redsjednik) S(avo) C(erović): Ima riječ dr Dušan Matanović.

(Dušan Matanović): Ja mislim da se nije skupštinska odluka mogla staviti na dn(evni) red što se bar 24 sata ranije nije znalo.

P(redsjednik) S(avo) C(erović): Mi ne možemo prigotoviti dovoljan broj primjeraka Odluke jer nemamo sredstava a nastojaće se da se što veći broj izradi i izda…

Čitanje teksta rezolucije

……………………………

P(redsjednik) Savo Cerović: G(ospodo) poslanici, pristupa se 4. tački dn(evnog reda) čitanjem rezolucije koju će izvestilac odbora g(ospodin) Jevto Popović pročitati. Pošto nije bilo dovoljno primjeraka rezolucije molim vas da se poslužite sa ta nekolika primjerka.

Ima riječ Jagoš Vešović.

(Jagoš Vešović): Pitam na osnovu čega je donesena rezolucija. Ja mislim da je prethodno trebalo da gosp(oda) poslanici izmijenjaju misli pa da se nakon toga donese nacrt rezolucije.

P(redsjednik) S(avo) C(erović): Ima riječ g(ospodin) Mit(ropolit) Dožić.

Mitropolit Dožić: G(ospodo) p(oslanici), mene iznenađuje pitanje Vešovića kada zna da je odluku izradio odbor koji je za to određen od Skupštine i molim da izvjestilac odbora istu pročita.

P(redsjednik) S(avo) C(erović): Pristupa se čitanju rezolucije te molim g(ospodu) posl(anike) da je saslušaju.

Izvjestilac J(evto) Popović čita: (Izostavljam dio Rezolucije koji je njeno obrazloženje). Na kraju je pročitao tekst koji čini Odluku Podgoričke skupštine. Taj tekst glasi:

„Na osnovu svega izloženog, Srpska Velika Narodna Skupština u Crnoj Gori, kao vjerni tumač želja i volje cjelokupnog srpskog naroda u njoj, vjerna istorijskim predanjima i zavjetima svojih predaka, koji su se za njih vijekovima herojski borili, jednoglasno i poimeničnim glasanjem odlučuje:

1) da se kralj Nikola I Petrović Njegoš i njegova dinastija zbaci s crnogorskog prestola;

2) da se Crna Gora s bratskom Srbijom ujedini u jednu jedinu državu pod dinastijom Karađorđevića, te tako ujedinjene stupe u zajedničku otadžbinu našeg troimenog naroda Srba, Hrvata i Slovenaca;

3) da se izabere izvršni narodni odbor od pet lica, koji će rukovoditi poslovima dok se ujedinjenje Srbije i Crne Gore ne privede kraju i

4) da se o ovoj skupštinskoj odluci izvijesti bivši kralj Crne Gore Nikola I Petrović, vlada kraljevine Srbije, prijateljske savezničke sile i sve neutralne države.“

Pri kraju pročitanja ustaju poslanici i pjevaju: „Bože pravde“.

Pjesma Bože pravde

P(redsjednik) S(avo) Cerović: Već je i podne a kao što sam ranije kazao sjednicu ćemo zaključiti i drugu zakazati za poslije podne.

Poslanici pevaju „Bože pravde“.

P(redsjednik) S(avo) C(erović): Ima riječ g(ospodin) Mitropolit Dožić.

(Mitropolit Dožić): G(ospodo) posl(anici), oduševljeni prijem od strane Nar(odne) skupštine ove rezolucije i sam je dokaz da je debata sasvim izlišna. Pošto je ovo jedan dokumenat u istoriji našeg naroda, to predlažem da se prijem i pojedinačnim glasanjem potvrdi.

Larma, larma, larma. Čuje se: uz kralja postoje saučesnici što će se s njima.

Predsjednik zvoni i poziva skupštinu na red.

P(redsjednik) Savo Cerović: G(ospodo) p(oslanici), pristupa se pojedinačnom glasanju za odluku.

Čuje se: recite kako u načelu ili u pojedinostima. Oćemo da je dopunimo jer je prilično prazna.

Čuje se: šta ćemo sa drž(avnim) dugovima.

Larma, larma.

P(ot)pr(edsjednik) Savo Fatić: Pošto je Skupština primila aklamacijom rezoluciju to će pojedinačno glasanje biti poslije podne u četiri sata. Treba, gospodo, sve da ima svoju formu. Predlažem da se sjednica odloži za poslije podne kada ćemo pristupiti pojedinačnom glasanju.

Larma, larma.

Čuje se: glasanje u pojedinostima ili u načelu.

Da riješimo glavnu stvar

P(ot)pr(esjednik) Savo Fatić: Još jednom da objavim da je rezolucija u načelu primljena, međutim, treba da bude primljena i pojedinačnim glasanjem. Stoga, da bi se svršilo, predlažem da se sjednica odloži za poslije podne.

Čuje se: ne, ne, nećemo, oćemo da se glasa po tačkama.

P(redsjednik) S(avo) C(erović): Ima riječ Mihailo Božović.

(Mihailo Božović): O svakom važnom aktu koji Skupština prima treba da se glasa poimenično u načelu. Sada neka bude glasanje u načelu a poslije podne u pojedinostima. Molim g(ospodina) predsjednika da ovaj moj predlog stavi na glasanje.

Larma, larma.

P(redsjednik) S(avo) Cerović: Ima riječ Spasoje Piletić.

(Spasoje Piletić): G(ospodo) p(oslanici), ono oduševljenje kojim je rezolucija primljena već je narušeno ovom larmom, rezolucija je primljena i u načelu i u pojedinostima.

Čuju se upadice: tako je, nije tako.

Gospodo poslanici, ja mislim da se poimenično glasanje svrši sada i rezolucija usvoji ovakva kakva je. Kao dokaz da je rezolucija sasvim primljena jeste pjevanje srpske himne.

P(redsjednik) S(avo) Cerović: Ima riječ Marko Savićević.

(Marko Savićević): Rezolucija je u načelu primljena i ja predlažem da se za rezoluciju poimenično glasa, u pojedinostima poslije podne.

P(redsjednik) S(avo) Cerović: Ima riječ Miljko Bulajić.

(Miljko Bulajić): G(ospodo) p(oslanici) svi smo načelno za ujedinjenje sa Srbijom, ali tražimo da uđe u rezoluciju još i ovo: da se konfiskuje imanje kralja Nikole, da budu predani sudu svi oni koji su bili s njima saučesnici, da se anuliraju svi državni dugovi za posljednje dvije godine. Zašto da izuzimamo pomagače.

Larma, larma. Predsjednik zvoni i poziva na red.

P(redsjednik) S(avo) Cerović: Ima riječ Milosav Raičević.

(Milosav Raičević): Po pročitanju rezolucije ista je primljena u načelu aklamacijom. Mislim da ćemo je primiti i u pojedinostima pojedinačnim glasanjem kad smo je primili u načelu. Treba da bude pročitana rezolucija i drugi put pa tek onda da se glasa pojedinačno u pojedinostima. Neka ne misle gospoda da nećemo raditi i opširnije o ovoj stvari. Zatim treba voditi računa o izjavi crn(ogorskih) oficira koji kažu da neće mirovati dok se krivci ne kazne a ima i još drugih sličnih pitanja, kao i pitanje o imanjima svrgnute dinastije. Zato molim gospodu p(oslanike) da sva ostala pitanja ostave za rješavanje za poslije podne a da se sada ne uplijeću u ovu glavnu stvar jer mi ovu glavnu stvar moramo dostaviti stranim silama kojih se ne tiču naša unutrašnja pitanja.

P(redsjednik) S(avo) C(erović): Ima riječ dr Jakov Zarubica.

(Jakov Zarubica): Ogromna većina primila je rezoluciju i u načelu i u pojedinostima i treba da se izvrši glasanje.

Ovo je državni prevrat

Čuje se: nije istina da je primljena u pojedinostima.

P(redsjednik) S(avo) C (erović): Ima riječ Radoje Nikolić,

(Radoje Nikolić): Gos(poda) predgovornici pogrešno su shvatili primitak rezolucije aklamacijom. Mi smo aklamirali dvije stvari: zbacivanje dinastije i ujedinjenje sa Srbijom, a nijesmo primili rezoluciju u pojedinostima.

P(redsjednik) S(avo) Cerović: Ima riječ Ljubo Popović.

(Ljubo Popović): Moje je mišljenje pogodio M(ilosav) Raičević. Osim ovoga u svakom slučaju treba pristupiti pojedinačnom glasanju. Ovaj akt je od istorijske važnosti te se to mora učiniti.

P(redsjednik) S(avo) C(erović): Ima riječ Janko Spasojević.

(Janko Spasojević): Gosp(odo) poslanici, tačno je da u Skupštini kad su normalne prilike i kad se glasa zakon da se glasa i u načelu i u pojedinostima, ali se mi ne moramo držati svih propisa koji su za u mirno doba propisani. Ova je rezolucija primljena aklamacijom u načelu. Pošto je ovo državni prevrat mirnim putem potrebno je da se ovo utvrdi i potpisima. (Čuje se: tako je, tako je.) Sve druge forme, gospodo, izlišne su. Niko ne tvrdi da je tu obuhvaćeno sve i da su riješena sva pitanja. Mi imamo vremena da sva pitanja rješavamo naknadno. Danas u ovaj veliki akt ne smiju da ulaze ta sitna pitanja, jer ovo neće da ostane ovđe no da prođe širom svijeta.

Aplauz.

Ja molim gospodu da se ne upuštaju u druga pitanja nego da ovu stvar sada svečano izglasamo.

P(redsjednik) S(avo) C(erović): Ima riječ Blažo Begović.

(Blažo Begović): Cio je svijet upro oči u nas i gleda kako će stanovište naše predstavništvo zauzeti u ovoj stvari. Mišljenje g(ospodina) Spasojevića je opravdano i ja mislim da treba preći na glasanje.

Da svršimo glavni akt

P(redsjednik) S(avo) C(erović): Ima riječ Ljubo Glomazić.

(Ljubo Glomazić): G(ospodo) poslanici, ne treba se gubiti u sporedne stvari. Ne treba smetati procesu prirodnom, koji se pred našim očima dešava. Narod srpski u Cr(noj) Gori hoće ujedinjenje, hoće sankciju sviju svojih muka i patnja za petsto godina.

Danas, mi ovdje, poslanici od naroda, imamo to da kažemo, da svršimo a sitne sporedne stvari imaćemo kada rešavati. Prije svega, iznad svega, iznad naših života, iznad svega našega na prvom je mjestu ujedinjenje naše. Srpski narod željno očekuje da kažemo, prvo braći našoj, a potom cijelom svijetu: da hoćemo ujedinjenje srpskog plemena, hoćemo ujedinjenje srpskog naroda u veliku i moćnu državu Srba, Hrvata i Slovenaca. Hoćemo da kažemo svijetu da smo srećni, te smo dočekali ono zašto su se Crnogorci borili od Kosova: ujedinjenje srpskoga naroda. Sve drugo, braćo, na stranu. Živjelo ujedinjenje.

P(redsjednik) S(avo) C(erović): Ima riječ Miloš Jovanović.

(Miloš Jovanović): G(ospodo) posl(anici), rezolucija je primljena dobro, ali pojedinosti koje su izostavljene moraju da uđu. Kralj Nikola je u rezoluciji kao prepreka ujedinjenju ali mislim da nije s tim sve učinjeno. Ja mislim…

P(redsjednik) S(avo) Cerović: Ne udaljavajte se od predmeta.

(Miloš Jovanović): Molim vas, gospodo…

Larma – pred(sjednik) zvoni i poziva na red.

P(redsjednik) S(avo) Cerović: Ima riječ Mihailo Božović.

(Mihailo Božović): Odbor je imao govora o gornjoj stvari, ali mu je bilo nezgodno početi a ne dovršiti. Za to odbor nije htio navoditi nedjela kralja Nikole jer ih mnogo ima. Ovo je odgovor na govor predgovornika.

P(redsjednik) S(avo) Cerović: Ima riječ Božidar Tomović.

(Božidar Tomović): Ja ne znam kako se govori da je kralj Nikola prepreka ujedinjenju. Da je on i kao sami Napoleon mi bismo morali da ga zbacimo da bi se omogućilo ujedinjenje sa Srbijom.

Pot(predsjednik) Savo Fatić: Lista govornika je iscrpljena. Stavlja se predlog g(ospodina) Raičevića na glasanje tj. (to jest) da se primi deklaracija u načelu i da se odlaže sjednica za poslije podne.

P(redsjednik) S(avo) Cerović: Ima riječ Mitar Vukčević.

(Mitar Vukčević): Kad hoćete da stavljate predloge na glasanje onda morate ići redom tj. (to jest) staviti prvi predlog na glasanje.

Ne ustaje niko

P(redsjednik) S(avo) Cer(ović): Ima riječ Mit(ropolit) Dožić.

(Mitropolit Dožić): Ako ovako radismo nećemo ništa učiniti. Predsjedništvo je propuštilo glasanje i zato je sva ova zbrka.

P(ot)pr(edsjednik) Savo Fatić: Stavlja se na glasanje predlog g(ospodina) Dožića.

Upadice: svršeno je, prima se, prozivajte.

Larma, Larma.

P(ot)pr(edsjednik) Savo Fatić: Gospodo, pošto je predlog g(ospodina) Dožića bio prvi stavljam ga na glasanje. Predlog glasi:

Pošto je rezolucija primljena aklamacijom u načelu ima se u pojedinostima glasati.

Larma, predsjed(nik) zvoni i poziva na red.

P(ot)pr(edsjednik) Savo Fatić: Ima riječ Mit(ropolit) Dožić.

(Mitropolit Dožić): Izgleda da g(ospodin) Fatić nije shvatio moj predlog. Pošto je ova Nar(odna) skupština primila odluku aklamacijom računao sam da je primila i u pojedinostima, stoga sam i predložio da se glasa pojedinačno.

P(ot)pr(edsjednik) Savo Fatić: Pošto imamo i drugih predloga koji su protivni ovom, oćemo li dozvoliti da se i oni formulišu.

Čuje se: nećemo.

P(ot)pr(edsjednik) Savo Fatić: Ko je za predlog g(ospodina) Dožića neka sjedi, ko je protiv neka ustane.

Ne ustaje niko. Čuje se: prozivajte.

P(ot)pr(edsjednik) Savo Fatić: Molim g(ospodina) sekretara da proziva.

Sekr(etar) Radovan Bošković čita“.

http://www.pobjeda.co.me/citanje.php?datum=2011-03-05&id=202865