„Generalova anketa je komedija“

General Franše D’Epere je, zaista, dokazao da od vremena formiranja odreda za „prodor u Crnu Goru“ do februara 1919. godine, nije „vidio rđavim okom“ nijedno činjenje srpske vojske na teritoriji Crne Gore, iako je ona u tom vremenu učinila neizbrojiva vidna činjenja kojima su drastično gaženi Ustav Crne Gore, njeni zakoni, njen poredak, prava njenih građana, legitimna i po međunarodnom pravu legalna prava države Crne Gore

Ključ koji, u kontekstu poznatih činjenica o odnosu Francuske prema prisajednjenju Crne Gore državi Srbiji, kazuje da je francuski general Franše D’Epere bio motivisan da Francuskoj vladi šalje tekst sa sadržinom pristrasnom u korist Srbije.

Dva skupa i sklopa činjenica kazuju to. Jedan skup i sklop čini ukupnost činjenica koje dokazuju da su Vlada i predsjednik Francuske neposredno pomagali Srbiji da sebi prisajedini Crnu Goru – što je očigledno vidljivo iz prezentiranih činjenica – da crnogorsku teritoriju inkorporira u teritoriju Srbije. U tome nijesu pokazali nijednu kolebljivost ili rezervu od početka neposredne akcije Srbije da ostvari prisajedinjenje Crne Gore sebi, pa do kraja procesa prisajedinjenja. O toj pomoći očigledno govori dijametralna suprotnost između gaženja Ustava Crne Gore, njenih zakona, njenog poretka, njenih legitimnih i po međunarodnom pravu legalnih prava i interesa, gaženja prava građana Crne Gore, koje je na teritoriji Crne Gore kontinuirano činila srpska vojska koja je u novembru 1918. godine zaposjela Crnu Goru, koja je – po odluci Vrhovnog vojnog savezničkog savjeta u Versaju – bila pod komandom francuskog generala Franše D’Epera, i garancija datih kralju Nikoli od tadašnjeg ministra inostranih poslova Francuske Pišoa od 4. novembra 1918. godine i tadašnjeg predsjednika Francuske od 24. novembra. Garancija da će vojska pod komandom francuskog generala D’Eperea poštovati ustavni poredak Crne Gore, izdavati Odluke u ime kralja Nikole i da on i crnogorska Vlada treba da „odlože povratak u Crnu Goru“. Garancija datih sa ciljem opravdavanja njihove Odluke kojom je kralju i zvaničnicima crnogorske Vlade odbijen zahtjev za odobrenje da im se dozvoli izlazak iz Francuske. Odluke donesene na zahtjev Kraljevske vlade Srbije da im se ne „dozvoli povratak u Crnu Goru. Time su obezbjeđivali ostvarivanje interesa Srbije da se sa što manje otpora ostvari prisajedinjenje. Garancija prevarno datih kralju Nikoli i crnogorskoj Vladi, sa očiglednim ciljem da ih demotivišu da ne preduzimaju nikakve aktivnosti koje bi nepovoljno uticale na ostvarivanje ciljeva Srbije na teritoriji Crne Gore.

Prećutna saglasnost

U procesima rada Konferencije mira, Francuska je takođe činila brojne diplomatske akcije da se prihvati, po principu „svršenog čina“, prisajedinjenje Crne Gore Srbiji i da se, saglasno Odluci Podgoričke skupštine, Crnoj Gori ne odobri učešće u radu Konferencije mira, što druge velike sile nijesu prihvatale sve do izbora 1920. godine. Prirodno je i logično da je, u tim okolnostima, Francuskoj Vladi bio dragocjen izvještaj sa sadržinom saglasnom sa ciljevima usaglašene politike Srbije i Francuske o prisajedinjenju Crne Gore. Jer, sa stanovišta interesa i konkretne politike Francuske, loše bi bilo da u izvještaju piše kako je stvarno bilo. Franše D’Epere, kao dio vrha francuskog establišmenta, bar kada je u pitanju Crna Gora, nije bio u poziciji da drugačije postupi nego da obezbijedi izvještaj sa takvom sadržinom koja je u prilog politike njegove domovine, bez obzira na stvarne činjenice.

Drugi sklop činjenica proizilazi iz toga što su vojne jedinice srpske vojske koje su bile glavna snaga oslonca i zaštite nasilnog gaženja Ustava Crne Gore i njenog poretka, gaženja prava građana, legalnih i legitimnih interesa države Crne Gore, bile pod komandom Franše D’ Eperea. Ta činjenica, naime, čini nevjerovatnim da je to činjenje srpske vojske bilo moguće bez njegove saglasnosti, makar date prećutno. To ga je, takođe, moglo motivisati da se tvrdnjama iskazanim u označenom tekstu pred svjetskom javnošću otkloni otvaranje pitanja njegove odgovornosti za ta činjenja srpske vojske u Crnoj Gori, bar za vrijeme dok se umire rasprave o njima.

Da ne vide rđavim okom

Na njegovu pristrasnost u konkretnom slučaju ukazuju i ove činjenice: poslaniku Srbije u Parizu, Vesniću, Kraljevska vlada Srbije, sa Krfa, uputila je, 25. septembra 1918. godine, nalog sljedeće sadržine: „Učinite korak kod francuske vlade da nam se prema Crnoj Gori i Albaniji ostave što više slobodne ruke i da nas u tome radu, koji je više politički nego vojnički, general D’Epere što energičnije pomaže: general Vasić (koji je u tom vremenu bio nominovan za komandanta trupa srpske vojske za „prodor u Crnu Goru“- moja napomena) koji komanduje ekspedicijom prema Crnoj Gori da zavisi od naše Vrhovne komande“. Vesnić je to učinio i nekoliko dana poslije toga obavijestio Kraljevsku vladu Srbije sljedeće: „Srbiji i budućoj Jugoslaviji iskreno predani prijatelji neće videti rđavim okom ako mi uspemo stvoriti faktičko stanje koje onemogućava crnogorskom kralju pokušati ma što protivu ujedinjenja“. General Franše D’Epere je, zaista, dokazao da od vremena formiranja odreda za „prodor u Crnu Goru“ do februara 1919. godine, nije „vidio rđavim okom“ nijedno činjenje srpske vojske na teritoriji Crne Gore, iako je ona u tom vremenu učinila neizbrojiva vidna činjenja kojima su drastično gaženi Ustav Crne Gore, njeni zakoni, njen poredak, prava njenih građana, legitimna i po međunarodnom pravu legalna prava države Crne Gore. Time dokazana njegova pristrasnost u korist Srbije, dobila je izraz i potvrdu i u označenom tekstu od 8. februara 1919. godine.

Na njegovu pristrasnost na štetu Crne Gore, a u korist Srbije ukazao je i kralj Nikola 16. januara 1919, dakle, osam dana poslije datuma kojim je datiran predmetni tekst, u pismu upućenom Vilsonu, a sa kojim je, prema dokumentima, u ličnom razgovoru upoznao i Vernea, izaslanika Francuske vlade.

Na pristrasnost upućuje i činjenica da je general Venel 26. decembra posjetio Cetinje i, kako piše u njegovom izvještaju podnesenom generalu Franše D’Epereu, razgovarao sa članovima Izvršnog odbora, to jest članovima tijela koje je sprovodio Odluku Podgoričke skupštine, sa Andrijom Radovićem, to jest, sa ranijim predsjednikom Crnogorskog odbora za ujedinjenje u Parizu i izrazitog pobornika izvršavanja Odluke, i drugima pristalicama „bezuslovnog ujedinjena“, i „na osnovu razgovora sa njima stekao uvjerenje da je sve u redu, da je sve legitimno“. To jest, uvjerenje kako su mu prezentirali ti sagovornici, a oni su mu, prirodno, prezentirali ono što je u njihovom interesu. Iz izvještaja se vidi da nije razgovarao ni sa jednim licem koje je osporavalo legalitet i legitimitet izbora i sprovođenja Odluke Podgoričke skupštine.

Neistinita sadržina

Konstatovana neistinitost sadržine označenog teksta ne može se promijeniti ni ako ga je kreirala neka međunarodna komisija. Sadržina ostaje takva kakva jeste bez obzira na autora. Zato nije nužno dokazivati je li ili ne predmetni tekst izvještaj neke međunarodne komisije ili je kreacija D’Eperea ili njegovih saradnika koji su formulisali ono što je on od njih tražio. No, iako to nije nužno, konstatujem i sljedeće: niko od onih koji tvrde da je označeni tekst izvještaj Međunarodne komisije nije kazao koja je međunarodna institucija, kada i zašto formirala „Internacionalnu komisiju“ čiji je predsjednik bio Franše D’Epere, i koji je sastav te komisije.. Nema dokumenta koji bi potvrdio da su tada uopšte formirane međunarodne komisije za utvrđenje stanja u Crnoj Gori. Naprotiv, dokumenti kazuju da su se velike sile sporazumjele da se u Crnu Goru upućuju jedino misije pojedinih savezničkih država. To upućuje na zaključak da to što se prikazuje kao izvještaj Internacionalne komisije dio Izvještaja o događanjima u Crnoj Gori, od 11. februara 1919, koji je D’Epere podnio svojoj Vladi poslije njegove misije u Crnoj Gori. Izvještaja za čije postojanje su dati podaci u označenoj knjizi istoričara Dimitrija Dima Vujovića na str. 95. i 149. Izvještaja povodom kojega je specijalni izvještač pariskog lista Le tempo Šarl Rive, koji je pratio misiju D’Eperea u Crnoj Gori, prvo u listu, a potom u svojoj knjizi En Jugoslavije, pisao sasvim drugačije od teksta koji ima potpis D’ Eperea. Između ostalog napisao je: „Generalova anketa je komedija koju je ranžirao Andrija Radović“. Da je taj tekst kreacija D’Epera upućuju sadržina i dikcija teksta pod tačkama 6 i 7, u kojima se saopštava: „Mi smo zahtijevali da odbjegli pobunjenici …budu predati đeneralu francuskom Venelu i da odgovaraju“, „da će biti suđeni“. Sadržina i dikcija ovog dijela teksta upućuje da je tekst pisan sa položaja onog koji može da, kao vlast, zahtijeva šta će da se učini, ko će i zašto da odgovara. Koji ima vlast da odredi da se neko preda njemu potčinjenom „generalu Venelu“, da „odgovara“, da „bude suđen“. A takvu poziciju je tada imao Franše D’Epere. Međunarodne komisije imaju zadatak da snime stanje kako je „uistinu bilo“ i izvijeste osnivača, a nemaju kompetencije da određuju nadležnost i obaveze francuskog generala Venela, niti ko će i od koga biti suđen.

Najvažnije pitanje

8.Procedura i način donošenja Rezolucije/Odluke

Podgorička skupština utvrdila na sjednici održanoj 25. novembra

Može se rezonovati da prvo treba prikazati sadržinu Rezolucije/Odluke koju je Podgorička skupština donijela 26. novembra, pa tek nakon toga prikazati proceduru i način njenog donošenja. Procedura i način njenog donošenja, međutim, vremenski i hronološki prethode njenom usvajanju. Važni su i za razumijevanje njene sadržine, pravnog karaktera i Zato prvo o tome.

Procedura i način donošenja Rezolucije/Odluke Podgoričke skupštine 26. novembra 1918. godine, najbolje se mogu prikazati sa sadržinom Zapisnika sa I i Zapisnika sa II redovne sjednice Podgoričke skupštine, održanih 12/25 i 13/26 novembra, Na prvoj sjednici utvrđeni su ime dokumenta koji se ima donijeti, time i njegova pravna klasifikacija, način izrade i razmatranja njegovog nacrta i osnova za utvrđivanje predloga. Na drugoj sjednici donesen je dokument sa imenom Rezolucija.

U Zapisniku sa prve sjednice zabilježeno je da je sjednica počela „u 3 sata poslije podne“ i potom se konstatacije u njemu:

Predsjednik je predložio „gospodi da se pređe na samu stvar, to jest na rješavanje najvažnijeg pitanja o ujedinjenju C(rne) Gore sa Srbijom“. Na zahtjev poslanika Milosava Raičevića da „predlog uđe kao hitan“, predsjednik je konstatovao da se to „već podrazumijeva“. . To je podržao poslanik-mitropolit Dožić.

 

Riješena dilema

Odmah iza ovdje konstatovanog, ubilježeno je u Zapisnik poduže izlaganje potpredsjednika Skupštine Lazara Damjanovića, koje se završava zalaganjem „za ujedinjenje Crne Gore sa Srbijom pod slavnom i narodnom dinastijom Karađorđevića“.

U izlaganju Damjanovića iskazana je dilema: da li će se „ujedinjenje i detronizacija“ dinastije Petrović, „glavni posao zbog kojeg smo se okupili“, „marširajući svršiti ili će se obrazovati odbor za izradu rezolucije“. Dilema je riješena usvajanjem predloga poslanika Luke Vukotića i Mitra Vukčevića „da se iz skupštinske sredine izabere jedan odbor koji bi donio jedan nacrt, koji bi imao da se iznese pred Skupštinu i da se u vidu rezolucije pred(log) u Skupštini izradi i diskutuje“.

Ova odluka samo je naizgled periferni detalj. Čak da to i jeste, detalj je koji kazuje dosta važnog.. Kazuje da je odlučeno da Skupština donese akt sa imenom rezolucija, da nacrt rezolucije izradi odbor izabran iz reda poslanika, da se o nacrtu raspravlja u Skupštini, da se nakon rasprave predlog rezolucije izradi u Skupštini i da se o predlogu diskutuje. Važno je kako zato što je utvrđeno da se neće „marširajući donijeti Rezolucija“, već po proceduri koja pruža mogućnost da se donese rezolucija čija će koncepcija i sadržina izražavati volju i opredjeljenja većine, tako i zato što sadržina Zapisnika sa II sjednice Skupštine dokazuje da je sve to pogaženo.

U odbor je izabrano 20 poslanika. Nije određen predsjednik odbora. Prvi na listi je mitropolit Dožić, koji je na sljedećoj sjednici istupao u ime Odbora.

„Sjednica je zaključena u 5 sati p(oslije) podne.“

http://www.pobjeda.co.me/citanje.php?datum=2011-03-04&id=202763