Zločini vlasti i vojske

Nije niko odgovarao, na primjer, za zločinstvo izvršeno ubistvom porodice Petra Zvicera – majke, supruge, troje djece, brata od 13 godina i sestre stare 20 godina – samo zato što je Petar odbijao da se pokori odluci Podgoričke skupštine i kao „komita“ bio u ilegalstvu. Žena i troje djece ubijeni su spaljivanjem u zatvorenoj porodičnoj kući

Beogradski list Tribuna, u broju od 23. novembra 1920, konstatuje „da je u Crnoj Gori krvavi režim“ i opisao je dio „zločina vlasti i vojske u Crnoj Gori“. List Obzor, koji je izlazio u Zagrebu, 4. maja 1921. godine, objavio je pitanje poslanika Jovana Tomaševića, Pavla Žižića, Ljubomira Gligorijevića i Živka Cvetkovića upućeno ministru unutrašnjih poslova, u kojem je iskazan niz konkretnih podataka, uključujući imena i prezimena, mjesta, datume, očevidce, o teroru vlasti na području Kolašina i Bijelog Polja. (Vidjeti izvode iz njih u knjizi Uloga Francuske u nasilnoj aneksiji Crne Gore, VIII dio).

Iz neizbrojivih zločinačkih ubistava koje su činili organi vlasti bez odgovornosti izdvajam za ilustraciju samo dva.

Nije niko odgovarao, na primjer, za zločinstvo izvršeno ubistvom porodice Petra Zvicera – majke, supruge, troje djece, brata od 13 godina i sestre stare 20 godina – samo zato što je Petar odbijao da se pokori Odluci Podgoričke skupštine i kao „komita“ bio u ilegalstvu. Žena i troje djece ubijeni su spaljivanjem u zatvorenoj porodičnoj kući. Ubistvo je 25. aprila 1923. godine izvršila regularna žandarmerijska jedinica kojom je komandovao žandarmerijski major, čije je ime i javno obznanjeno. O ubistvu, motivima i načinu njegovog izvršenja, identifikujući izvršioce institucionalno i personalno, poslanik Savo Vuletić 27. jula 1925. godine govorio je u Skupštini Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Opisao je zločin, oštro protestovao, zahtijevao sprovođenje istrage i privođenje odgovornosti učinilaca ovog zločina. Isto je ponovio drugi poslanik federalističke stranke na sjednici Skupštine 16. februara 1926. Sve je bilo bez efekta.

Svirepa mučenja i ubistva

Među svirepim mučenjima i ubistvima je i mučenje i ubistvo majora Šćepana Mijuškovića i njegovog brata Šćepana, koji je veliki junak i zaslužnik i Crne Gore i Srbije. Komandovao je Pješivačkim bataljonom u borbama oko Skadra, koji je zauzeo tvrđavu Lješ, od dotadašnjeg komandanta tvrđave primio ključeve tvrđave i sablju (sada se nalazi u Cetinjskom muzeju). U Drugom balkanskom ratu komandovao je bataljonom koji je zarobio oko 600 bugarskih vojnika, zašto ga je kralj Srbije Petar Karađorđević odlikovao Karađorđevom zvijezdom. U Prvom svjetskom ratu komandovao je bataljonom koji je forsiranjem Drine omogućio prodor crnogorske vojske u pravcu Sarajeva i potiskivanje austrougarske vojske sa te teritorije. Prilikom tog forsiranja dva puta je ranjen. Za ispoljeno junaštvo odato mu je zvanično priznanje, u pisanom obliku, od Vrhovne komande vojske Srbije. Istoričar Bogdan Gledović, u televizijskoj emisiji na Božić 2001. godine, na I programu RTCG, govoreći o junacima Mojkovačke bitke, za Šćepana Mijuškovića je rekao: na Javoru u oktobru 1915. godine, kada mu je raportirano da jedinica nema municije, Šćepan je odgovorio komandom: „Imamo bajonete i sablje, nastavlja se borba do kraja“!

To je junački lik Šćepana Mijuškovića. Svojim junaštvom zaslužio je izuzetno poštovanje i Crne Gore i Srbije. Umjesto da mu se iskaže poštovanje i u novoj državi, zločinački je mučen i ubijen u Nikšiću, koji je njegov rodni kraj. Istovremeno je ubijen i njegov brat.

Više puta pomenuti Jovan Ćetković, veliki privrženik unionističkog pokreta, u vrijeme izbora članova Podgoričke skupštine, nije ovdje suvišno ponoviti, povjerenik unionista u Lješanskoj nahiji, jedan od vojnih starješina vojske unionista na Orlovom kršu, u knjižici Smrt majora Šćepana Mijuškovića pred sudom, izdatoj 1930, opisao je ubistvo majora Mijuškovića i njegovog brata i odnos vlasti prema njihovim ubicama. Ne može se pretpostavljati da je pristrasno u korist protivnika Odluke Podgoričke skupštine prikazao činjenice. Njegov opis potkrijepljen je i tekstovima optužnice i prvostepene presude, koje je objavio u integralnom tekstu. U njoj, pored ostalog, utvrđuje: Šćepana Mijuškovića i njegovog brata na svirep način je mučio i ubio 21. februara 1924. godine komandir žandarmerije u Nikšiću, kapetan Milan Kalabić, sa saučesnicima, u zgradi Žandarmerijske stanice u Nikšiću. Učinio je to zbog pretpostavljene sumnje da održavaju vezu sa odmetnutim protivnicima Odluke Podgoričke skupštine. Leš majorov bacio je u jednu provaliju, a njegovog brata u jarak pored puta. Umjesto osude za to, Kalabić je samo premješten na drugo područje. Šest i po godina vlast je odbacivala ili prećutkivala prijave za pokretanje krivičnog postupaka protiv Kalabića. Odbijala je to, uprkos činjenici da je to njegovo činjenje prezentirao poslanik Savo Vuletić, u obliku interpelacije, 9. jula 1925. godine u tadašnjoj Skupštini Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Njegovu interpelaciju prenio je podgorički list Crnogorac od 18. jula 1925. godine. Slobodna misao u Nikšiću, od 13. februara 1928. godine, objavila je pismo Nika K. Mijuškovića upućeno tadašnjem ministru vojske i mornarice, u kojem je tražio istragu i suđenje. Sve je bilo poznato, javni pritisak je vršen, a vlast je ćutala.

Gdje nestaje čovjek

Krivični postupak protiv Kalabića započeo je blagodareći upornosti braće Mijuškovića i pravnoj sposobnosti, odlučnosti i upornosti njihovog zastupnika advokata Vukčevića. Dokazi koje su podnijeli, opredijelili su Okružni sud u Nikšiću da, rukovodeći se načelima legaliteta, započne krivični postupak. Krivično gonjenje je potom preuzeo i optužnicu podigao novi i odvažni državni tužilac. Okružni sud u Nikšiću je 6. oktobra 1930. započeo pretres, a 19. oktobra donio presudu kojom je osudio Kalabića. Viši sud je potvrdio presudu. Konačnom presudom osuđen je na 14 godina zatvora. Umjesto da slijedi moralna i politička osuda, slijedile su pisane peticije da se pusti iz zatvora „kao borac za nacionalnu stvar“. Pomilovan je pošto je u zatvoru proveo oko godinu dana i otpušten sa izdržavanja kazne. U decembru 1932. godine vraćen je u službu, unaprijeđen u viši čin i odlikovan Karađorđevom zvijezdom. I ovim povodom ima razloga za prisjećanje na upitni stih Miroslava Antića – „Gde to zaista nestaje čovek, gde nestaje čovečnost“?

c) Zadržano opšte siromaštvo naroda Crne Gore

Ekonomsko stanje u Crnoj Gori u datom vremenu irelevantno je za utvrđenje legitimnosti i legalnosti ustanovljenja Podgoričke skupštine i Odluke koju je ona donijela. Legalitet je isključivo na pravnom, a legitimitet na pravno-političkom polju. Pitanje izbora rješavanja ekonomskog razvoja je na političkom polju. Unutrašnje i međunarodno pravo ne daju nikome ovlašćenje da ukida državu zbog toga što nije povoljno njeno ekonomsko stanje.

Ipak, obavezu da se utvrdi da li je Odluka Podgoričke skupštine zaista Crnu Goru izvela na put prevazilaženja njenog sveopšteg siromaštva nalaže tvrdnja da Crna Gora nije mogla ekonomski opstati kao samostalna i nezavisna država, da je svoj „budžet sastavljala uz obilatu subvenciju ruske vlade“ i „pomoći nekih drugih vlada“, i da je zato opravdan i pravedan izbor njene budućnosti učinjen Odlukom Podgoričke skupštine – što tvrdi i jedan istaknuti istoričar i što smatra krunskim dokazom legitimnosti Podgoričke skupštine i njene Odluke.

CG liči na prosjaka

Istina je da je 1918. godine bilo sveopšte siromaštvo u Crnoj Gori. Nije nijednim istraživanjem utvrđeno da je ekonomsko stanje pretežno dominantno ili isključivo uticalo da se svi relevantni činioci u Crnoj Gori i Crne Gore, od naroda do kralja Nikole, opredijele, prije ustanovljenja Podgoričke skupštine, da Crna Gora stupi u zajedničku državu jugoslovenskih naroda i zemalja, da na proširenom prostoru osigurava svoj ekonomski razvoj. Vjerovatnije je da bi se Crna Gora, u datim okolnostima, tako opredijelila pa da je u njoj vladalo uvjerenje da bi i kao samostalna država mogla ekonomski opstati.

Činjenice daju odgovor na pitanje da li je Odluka Podgoričke skupštine zaista otvorila procese otklanjanja sveopšteg siromaštva Crne Gore i njenog ekonomskog prosperiteta. One kazuju da je u Crnoj Gori, u toku svih 23 godine koliko je trajao njen položaj utvrđen Odlukom, zadržano opšte ekonomsko siromaštvo, da je njen veoma mali ekonomski uspon bio znatno manji od ekonomskog uspona Srbije.

Bez pretenzija na punu iscrpnost, jedan set činjenica koje to dokazuju.

(1)List Slobodna misao, koji je izlazio u Nikšiću od 1922. do 1941. godine, imao je pozitivan stav prema Odluci Podgoričke skupštine. Podgoričku skupštinu i njenu Odluku tretirao je kao doprinos ostvarenju jugoslovenske ideje i oštro se suprotstavljao svemu što je upereno protiv njih. „Čvrsto je stajao na njenom stanovištu“. U svojim tekstovima opravdavao je unitarnu državu. U analitički obuhvatnim i sadržinski bogatim tekstovima iz oblasti ekonomskog života u Crnoj Gori, koje je kontinuirano objavljivao, povodom desetogodišnjice stvaranja jugoslovenske države konstatuje: „Nema nijedne pokrajine, nema nijednog kraja koji podnosi više i toliko patnji i muka koliko podnosi danas Crna Gora. Postoje razočarenje i nezadovoljstvo položajem Crne Gore u jugoslovenskoj zajednici i ekonomskim stanjem“. O radu poslanika koji su u Crnoj Gori birani za poslanike u Skupštinu jugoslovenske zajednice, konstatuje se: u Crnoj Gori izabrani „poslanici služe strankama i stranačkim glavešinama“. Razlog za nezadovoljstvo formulisan je ovako: „Politika dosadašnjih vlada prema Crnoj Gori išla je k tome da se Crna Gora korumpira i što više politički degradira. Ona u jugoslovenskoj zajednici liči na prosjaka, mada je toj zajednici dala sva svoja blaga“. Dalje se nastavlja: „Sačuvan je jedan nacrt, jedan plan Njegoša, crnogorskog novca. Na tom nacrtu predstavljena je Crna Gora na jedan originalan simboličan način, kao zmija savijena u krug, s glavom okrenutom napolje i gotovom za napad. U takvom tragičnom stavu nalazi se Crna Gora i danas savijena, povučena u se, ljuta i ogorčena, gotova na sve. Iz tog stava ona bi trebala jedanput da izlazi. Pa bilo da ujeda i truje sve oko sebe, bilo da se prući u slobodan i nesmetan život“.

Za saniranje kuća ništa

Ovi citati iz seriozne publikacije kazuju kako su razumni i sposobni savremenici vidjeli stanje na kraju prve decenije „ujedinjenja“, koliko su unionisti brinuli o narodu a koliko da za sebe obezbijede dobre pozicije „služeći strankama i stranačkim glavešinama“. Ipak, nijesu dovoljan dokaz o ekonomskom stanju Crne Gore u periodu od 1918. do 1941. Zato su neophodne druge činjenice. One i slijede.

Ranije citirano (u odjeljku teksta o Svenarodnom zboru na Ćemovskom polju) iz lista Glas naroda od 4. aprila 1928, da je Crna Gora „opustošena, gola i uboga stoji i danas kakva je izašla iz krvavog orkana prilikom oslobođenja 1918…“ kazuje u biti isto.

(2) U već citiranom iskazu unioniste Jovana Đonovića u svojstvu poslanika prilikom razmatranja budžeta za 1921. godinu, konstatuje se i sljedeće: „Država je imala sredstava novčanih da ih potroši i za nepotrebne stvari; međutim, nije bilo sredstava da se ovom kraju pruži mogućnost rada i zarade; …Crnogorcima treba stvoriti (uslove) za rad; treba im pomoći da podignu popaljene kuće. Kada su bačene milijarde na nekorisne poslove, moglo se utrošiti i nekoliko miliona dinara za saniranje stanja u Crnoj Gori. Na svadbu moglo se mnogo potrošiti, a na saniranje prilika u Crnoj Gori ništa“.

Paljenje kuća i druge nečovječnosti

Zločinstva su vršena i paljenjem velikog broja mukom sirotinjskom izgrađenih kuća i nizom raznoraznih nečovječnosti tada činjenih.

Vršenje ovih i drugih zločinstava ne može naći oslonac i opravdanje u tekstu Odluke Podgoričke skupštine. Ne može ih naći ni najzlonamjernije njeno čitanje i tumačenje. Nijesu ni neposredni rezultat koji podrazumijeva izvršenje Odluke Podgoričke skupštine. Međutim, ne može se ni poreći da je Odluka Podgoričke skupštine otvorila put za odlučnost da se svako u Crnoj Gori prisili da se podredi i pokori uspostavljenoj vlasti i toleranciji vlasti prema zločinima i zločinstvima nizu drugih nečovječnih činjenja na tlu Crne Gore.

Zločinstva takođe ne određuju ni karakter, ni sadržinu, ni smisao Odluke Podgoričke skupštine. Ali, isto tako ne može se ni žmureti pred tim činjenicama kao da nemaju ama baš nikakvu uzročno-posljedičnu vezu sa njom. Ta veza između njih postoji u njenom fundamentu – da se ponište državni, nacionalni, kulturni i sveukupni crnogorski identitet.

http://www.pobjeda.co.me/citanje.php?datum=2011-03-13&id=203553