Parlamentarna lakrdija

U istoriji nije poznato da je neka skupština, osim Podgoričke skupštine 1918, donijela akt sudbinskog značaja za čitav jedan narod i njegovu državu, a da o njegovoj sadržini, značenju i implikacijama nije raspravljala ni u načelu ni u pojedinostima, da se o njegovoj sadržini i neotklonjivim implikacijama ne progovori ni jedna jedina riječ

Slijedi spisak poslanika koji kazuje da su tekst Rezolucije potpisali svi prisutni poslanici.

Nakon spiska tekst Zapisnika glasi:

„P(redsjednik) S(avo) Cerović: Gospodo, dakle, glasalo je 160 poslanika i glasanjem je rezolucija primljena i u načelu i u pojedinostima i objavljujem da je primljena.

Sa ovim zaključujem sjednicu za danas i molim g(ospodu) poslanike da sjutra dođu u 91/2 sati ovdje da odemo u crkvu na blagodarenje.

Ima riječ Mihailo Božović.

(Mihailo Božović): Molim da se postavi dn(evni) red za sjutra, i to:

1) da se izabere delegacija da pođe u Skoplje da dođe u vezu sa srpsk(om) vladom;

2) izbor članova Izvr(šnog) odbora koji treba da bude naša najveća vlast.

P(redsjednik) S(avo) Cer(ović): Usvaja li Nar(odna) skupšt(ina) ovaj dnev(ni) red.

Usvaja.

Predsjednik Savo Cerović: Pošto je usvojen dnevni red za sjutra ovu sjednicu zaključujem a drugu ću naknadno zakazati.

Sjednica zaključena u 11/2 sat popodne.

Nered i galama

Odlike sadržine sjednice Podgoričke skupštine na kojoj je donesena Rezolucija/Odluka

Sadržina Zapisnika sa II redovne sjednice Podgoričke skupštine, na kojoj je donesena Rezolucija/Odluka, dovoljno je informativna i precizna. Potenciram pet očiglednih i posebno značajnih odlika sadržine i toka sjednice Podgoričke skupštine na kojoj je donesena Rezolucija/Odluka, kojom je ukinuta država Crna Gora. To su:

a) Nered i galama u čitavom toku sjednice, a ne dostojanstvo i skupštinski red, kakvi su primjereni odlučivanju o sudbini države, prva su odlika sjednice. Svjedoče to konstatacije u Zapisniku: 8 puta – „larma, larma, larma“; 9 puta – „čuje se“; nekoliko puta – „istina je, nije istina“; „ne, nećemo, oćemo da se glasa po tačkama“; „tako je, nije tako“; 4 puta – „predsjednik zvoni i poziva na red“, i tome slično. To su odlike prepirke, međusobnog verbalnog negiranja i ne uvažavanja, a ne parlamentarne rasprave.

b) Pročitan je na sjednici tekst Rezolucije/Odluke sa statusom nacrta, što je utvrđeno i dnevnim redom sjednice. Ni verbalno nije okarakterisan kao predlog o kome će se glasati. Većina poslanika nije dobila tekst Rezolucije/Odluke, niti je imala uvid u taj tekst. Nijedan poslanik nije iskazao ni jednu jedinu riječ o sadržini, smislu i ciljevima donesene Rezolucije/Odluke. O tome nije bilo rasprave na sjednici. Ni u načelu, ni u pojedinostima. Sva rasprava, pravilnije reći prepirka, vodila se o tome da li je aplauz dokaz da je Rezolucija/Odluka usvojena, u načelu ili iu pojedinostima. Uprkos toga, svi prisutni poslanici potpisali su njen tekst.

c) Agresivnim postupcima dijela poslanika, uprkos protivljenja rešpektabilnog dijela poslanika, spontani ili organizovani aplauz na završetku čitanja teksta Nacrta, izdejstvovano je, bez glasanja o tome, da Nacrt dobije status Predloga, da aplauz učini „ sasvim izlišnim“ debatu o sadržini teksta u načelu i pojedinostima i dostojanstveno parlamentarno glasanje o tekstu. To je sve gaženje fundamentalnih demokratskih pravila i standarda parlamentarnog rada i odlučivanja po kojima se donose akta pravno-regulativnog karaktera, posebno ustavnopravnog karaktera, kakav je Rezolucija/Odluka Podgoričke skupštine. Time je i pogažena procedura koju je ta ista Skupština utvrdila na svojoj prethodnoj, prvoj sjednici i na toj sjednici usvojeni stav da se neće „marširajući završiti usvajanje Rezolucije“.

Larma i prepirke

d) Larmom, agresivnim međusobnim verbalnim negiranjem, prepirkama, netolerantnim postupanjem poslanika spriječeno je da se razmotre predlozi predsjednika i potpredsjednika, dati tri puta u toku sjednice, da se sjednica odloži, da se nastavi „poslije podne u četiri sata“, da se tada tekst razmatra „u pojedinostima“ i glasa „pojedinačno“, i da se donese odluka. Glasanjem o tim predlozima. Iza tih predloga svaki put nastavljeni su prepirka i galama.

e) Ime usvojenog akta je – Rezolucija. Time je iskazano da je usvojen političko-pravni akt, a ne pravni akt koji se neposredno izvršava.

To su istorijske činjenice.

Niz pojedinosti koje identifikuje sadržina Zapisnika, takođe su vrlo značajni za ocjenu demokratičnosti, odnosno antidemokratičnosti toka sjednice. Navodim ih.

Bez glasanja odbijeni su sa ignorisanjem zahtjevi i predlozi poslanika da svaki poslanik dobije tekst Nacrta Rezolucije, da se „još jednom pročita“, da se glasa o pojedinostima u tekstu. Na osnovu protivljenja samo jednog poslanika, protivljenja ne bez prijekora i doze cinizma, nijesu razmatrani, faktički odbijeni bez glasanja, principijelni prigovori poslanika „da je prethodno trebalo da gos(poda) poslanici izmijenjaju misli, pa da se nakon toga donese (izradi) nacrt rezolucije“ i pravni stav da se Rezolucija „nije mogla staviti na dnevni red što se bar 24 sata ranije nije znala“. Prigovori koji su implicitno zahtijevali da se to učini.

Nakon konstatacije da ima predloga poslanika protivnih predlogu da se „računa da je aklamacijom skupština primila rezoluciju/odluku i u pojedinostima“, na pitanje presjedavajućeg „oćemo li dozvoliti da se i oni formulišu“, punovažnom odlukom Skupštine smatran je glas koji se čuo iz sale „nećemo“, bez utvrđenja na bilo koji način koliko je poslanika kazalo da se to ne dozvoljava i odmah je uslijedila prozivka za potpisivanje teksta Rezolucije.

Glasali a ne pročitali

Može se raspravljati da li su svi potpisnici zaista željeli opredjeljenja u Rezoluciji/Odluci , da li su se za to opredijelili na osnovu vlastitog uvjerenja ili su potpise dali pod presijom situacije i procjene što je za njih bolje. Agresivost i netolerantne prepirke na sjednici nakon što je tekst pročitan, upućuju da su poslanici koji su postavljali zahtjeve i predloge da se vodi rasprava o sadržini teksta pročitanje Rezolucije/Odluke, da se odloži izjašnjavanje o tekstu u pojedinostima „poslije podne“, morali konstatovati da su unionisti u većini, da će Rezolucija/Odluka biti usvojena, da će se njome uspostaviti radikalno novo stanje, da je to moralo, objektivno, uzrokovati njihovo obeshrabrenje, obeznađenje i staviti ih u položaj „izbora bez izbora“, položaj koji im nalaže da Rezoluciju/Odluku potpišu, da bi izbjegli neprijatnosti u novom poretku koji se uspostavlja, da i oni budu, kako biva u sličnim situacijama, učesnici u postizanju koje donosi promociju. Da i oni, kao i brojni u istoj situaciji kada se nađu pred apsolutnim pobjednicima u novo stanje, „dojašu na šarcu“. Psihološko-politički to objašnjava zašto su potpisali tekst Rezolucije/Odluke i oni koji nijesu ni pročitali, ni vidjeli njen tekst, već samo čuli njegovo čitanje kao Nacrta, a ne Predloga i sa uvjerenjem (što potvrđuju konstatacije u Zapisniku da je tražen tekst u pisanom obliku) da će tekst dobiti u pisanom obliku.

U Zapisniku se ne konstatuje, ali drugi izvori svjedoče, da su: izaslanici Vlade Srbije, Svetozar Tomić, Petar Kosović i Janko Spasojević, prisustvovali ovoj sjednici Podgoričke skupštine i da su sjedjeli na „počasnim mjestima, blizu predsjedništva“. U datim uslovima, političkim i vojnim, to je moralo dejstvovati kao pritisak na poslanike smjerom presije u pravcu usvajanja unionističke koncepcije, da se sve završava kako su oni zamislili. U svom radu Desetogodišnjica ujedinjenja Srbije i Crne Gore (1928), Tomić piše: „Za vreme odmora razgovaraju poslanici u grupama na koji način da se ujedinjenje proklamuje. Vođe unionista bile su prilično u strahu da to ne skrene s linije unionističke, pa idu od grupice do grupice i objašnjavaju Krfsku deklaraciju, koja je bila potpuno nepoznata skoro svim poslanicima“ (str. 41). Potvrđuje i sam, dakle, da su bili prisutni radi uticaja na poslanike.

Rezultat politike Beograda

Odlučnost u stavovima istupanja Janka Spasojevića, člana Privremenog centralnog izvršnog odbora za ujedinjenje, u presudnom momentu kada je trebalo odlučivati odlaganje sjednice poslije podne i da se na njoj raspravlja o pojedinostima sadržine teksta, u njemu izričiti zahtjev da se odmah pristupi glasanju, da je „sve drugo izlišno“, očigledno iskazani sa pozicije onog ko se mora pitati, bez sumnje, bio je signal i pritisak da se sjednica ne odlaže, da se Rezolucija usvoji „marširajući“.

Po stepenu ispoljene neodgovornosti poslanika u radu na sjednici na kojoj se odlučuje o sudbinskim pitanjima jednog čitavog naroda i njegove države, po odsustvu širine i dubine argumentacije u davanju i razmatranja predloga i odluka koje se donose o njima, nedostatku orijentacije da se sagledavaju i sagledaju implikacija određenih rešenja, po broju „larmi“ u toku rada, po atmosferi koja je vladala na sjednici, po tome što je agresivnost dijela poslanika izdejstvovala da nacrt dobije status predloga, što je Rezolucija/Odluka usvojena bez ijedne riječi na sjednici o njenoj koncepciji, sadržini, smislu, razumu i cilju, i po svemu drugom što karakteriše tok sjednice Podgoričke skupštine održane 26. novembra 1918. godine no na kojoj je donesena i glasovita istorijska Rezolucija/Odluka – parlamentarna je lakrdija.

Citat čelnika unionista Tomića kazuje: takav je tok sjednice bio zbog straha da se „ne skrene s linije unionističke“! A to znači: uspjeh ostvarenja cilja unionista je vrhunsko mjerilo šta i kako činiti, a to nijesu vrijednosti kulture, prava, demokratije, parlamentarne moralnosti.

U istoriji nije poznato da je neka skupština, osim Podgoričke skupštine 1918, donijela akt sudbinskog značaja za čitav jedan narod i njegovu državu, a da o njegovoj sadržini, značenju i implikacijama nije raspravljala ni u načelu ni u pojedinostima, da se o njegovoj sadržini i neotklonjivim implikacijama ne progovori ni jedna jedina riječ.

Ovu sjednicu Podgoričke skupštine ocijenilo je više poznavalaca, domaćih i stranih, parlamentarizma i načina odlučivanja o državnim pitanjima.

Ondašnji istaknuti pravnik, advokat, vrsni intelektualac dr Nikola Đonović, u novembru 1918, godine jaki unionista, saradnik svog brata Jovana, jednog od trojice vođa unionista, sa pozicijom koja mu je omogućavala da zna sve bitno o smjeru, sadržini i načinu rada vođstva unionističkog pokreta u Crnoj Gori – što dokazuje i sadržina njegovih radova (Nikolin Legat u Arhivu Centralne biblioteke na Cetinju) – u svom radu Marko Daković sa svojim drugovima, o ovom piše: Odluka Podgoričke skupštine rezultat je politike „beogradskih dvorskih i političkih krugova da Crna Gora prihvati dinastiju Karađorđevića“… Podgorička skupština „je izglasala ono što se očekivalo u Beogradu da ona prva izglasa – jedinstvo sa dinastijom, a to jest monarhiju, jer se u Beogradu pretpostavljalo da će i druge pokrajine poći tim putem“ (str. 150 i 203).

Siledžijstvo Srbije

Prethodno pomenuti poznati američki publicista Vitni Voren, koji je boravio u Evropi za vrijeme Konferencije mira, i duže vremena neposredno prije Podgoričke skupštine i poslije nje izučavao ostvarivanje stavova u poznatom govoru od 14 tačaka predsjednika Vilsona i objavio nekoliko studija (o Elzasu i Loreni itd.), objavio je u Njujorku 1922. godine knjigu: Crna Gora – zločin Mirovne konferencije. (Prevod Dragana M. Vugdelića, Podgorica, 2000). Knjigu čiji je novinski prikaz objavljen pod naslovom Savezničke igre i srpske intrige. U njoj, u poglavlju pod naslovom Okupacija, piše i sljedeće: „Velika narodna skupština sastala se u zgradi oko koje su bili naoružani srpski najamnici i ,glasanjem‘ odbacila slobodu Crne Gore… Nije bilo rasprave oko takvog nestajanja jednog naroda… Sastanak je završen u roku od pola dana…“ U sljedećem poglavlju piše: „Srbija je ispoljila svoje siledžijstvo prema Crnoj Gori“; „Kraljevina Crna Gora apsorbovana“ je od Srbije; „Srbija (je) uspješno lagala, a savjest čovječanstva koja mrzi laž još je nije razotkrila. Ili bi možda bilo tačnije reći, mada manje laskavo, da smo suviše lijenji da potražimo istinu i prisilimo na ispravljanje grešaka. Srbijansko djelovanje bilo je vrlo pametno usmjereno. Mnogo toga što njeni apologeti obznanjuju glasno, tačno je. Ali ona potiskuje upravo one vitalne elemente čije odsustvo dovodi do pogrešnog zaključka“. To ilustruje tvrdnjama o želji u Crnoj Gori za ujedinjenjem, a zatim konstatuje: „Crna Gora je tokom više vjekova nezavisna država. Tu svoju nezavisnost održala je protiv nevjerovatno jačih snaga. Štagod mogao misliti o konfederaciji i savezima, crnogorski narod nikad nije izrazio želju da se odrekne svojeg postojanja kao posebne nacije“. „Crnoj Gori nikad nije bilo dopušteno da uloži protest gdje bi to imalo bilo ikakve svrhe“.

Sve je došlo preko Čakora

Savo P. Vuletić, ministar i poslanik u Crnoj Gori, poslanik u Podgoričkoj skupštini i kasnije poslanik u Skupštini Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, u svojim radovima (Članci i rasprave, Bijelo Polje, 1998) piše: Podgorička skupština „nije bila drugo, nego nekakav miting sa unaprijed određenim učesnicima pozvanim na nj, s naprijed spremljenom rezolucijom koju je miting usvojio bez ikakve diskusije“. Istovremeno izražava svoju saglasnost da je autor L. D, koga citira, koji sebe označava „prvoklasnim ujediniteljem“, iskreno napisao i objavio „da je sve ono što je rešavala Podgorička skupština 1918. g. došlo bilo preko Čakora i u Podgorici je naređeno samo oglašenje toga“. (str.171)

http://www.pobjeda.co.me/citanje.php?datum=2011-03-06&id=202885

Od intrige napravili umjetnost

Nijedan poslanik Podgoričke skupštine nije učestvovao u pisanju teksta Rezolucije / Odluke, u utvrđivanju što je njen predmet, šta ona treba da sadrži, niti je ona napisana u Skupštini. Tekst je napisao Privremeni centralni izvršni odbor za ujedinjenja, sastavljen od četiri izaslanika Vlade Srbije. U njenom pisanju učestvovali su Janko Spasojević i Milosav Raičević kao članovi Privremenog odbora, a ne kao poslanici. Niko drugi od poslanika u njenom pisanju nije učestvovao

O pametnom djelovanju Srbije prema Crnoj Gori, pametnom sa njenog stanovišta, i u ranijem periodu, u prvoj glavi knjige on piše: „Loza Karađorđevića nikad ne bi uspjela toliko koliko jeste bez usluga ljudi koji su od intrige napravili pravu umjetnost. Nešto vas prosto tjera da se divite njihovoj vještini, čak i kada osjećate odvratnost zbog njene zloupotrebe“. On citira i Viktora Gledstona, po kojem Crna Gora „nije mogla biti tretirana gore da se borila na strani Centralnih sila“, to jest, na strani one države koja je nju okupirala. (str. 50, i 55/56, 57. i 21 knjige)

Nije on jedini koji pominje da je bilo „i naoružanih“ lica u zgradi gdje je održana sjednica Podgoričke skupštine na kojoj je donijela glasovitu istorijsku Rezoluciju/Odluku. Šire je pričano i prepričavano, što je dopiralo i do ušiju autora ovog teksta, da su pojedini učesnici te sjednice govorili da je u zgradi u kojoj je zasijedala Podgorička skupština „bilo oko dvadeset vojnika srpske vojske u čijem je sastavu bilo i nekoliko crnogorskih komita, svi sa puškama, i da su kundacima udarali u daske čim bi neki poslanik govorio nešto što je ocjenjivano kao skretanje sa linije unionista“. Podaci u raspoloživoj dokumentaciji o Podgoričkoj skupštini ne potvrđuju to što je prepričavano. Zato ta kazivanja ne prihvatam kao dokazanu činjenicu. Ali, nema dokaza ni da se to negira.

Postupak i način donošenja Odluke, dakle, nijesu parlamentarni, niti demokratski.

Usvojena Rezolucija/Odluka napisana izvan Skupštine

„Glava Odbora“ za organizovanje Podgoričke skupštine, Svetozar Tomić, u svojem već citiranom radu Desetogodišnjica ujedinjenja Srbije i Crne Gore, izričito kazuje dvoje:

1. Tekst Odluke Podgoričke skupštine izradio je Privremeni centralni izvršni odbor za ujedinjenje Crne Gore sa Srbijom i predao ga obrazovanom skupštinskom Odboru za izradu Rezolucije i

2. Odbor je „dobijeni tekst predložio Podgoričkoj skupštini da ga usvoji“ i ona ga je usvojila u tekstu koji je napisao Privremeni odbor.

Odbor bez sjednice

Druge dvije činjenice to potvrđuju. To su:

a) Tekst Rezolucije/Odluke sadržinski je vrlo složen. Tekstualni dio, sa ulogom obrazloženja, koji prethodi njenom pravno-regulativnom dijelu, obuhvata poglede na istorijski period dug nekoliko vjekova. Sadrži ocjene o nekoliko ratova. Iskazuje poglede koji se odnose na političke, ekonomske i kulturne probleme i odnose, poglede na prošlost, tekući period i na budućnost. Pravno-regulativni dio reguliše egzistencijalno-sudbinska pitanja države Crne Gore i naroda Crne Gore. U oba dijela tekst je napisan veoma impregnantno, sa nijansiranim izrazom, stilski i jezički korektno. Pravno-regulativni dio je napisan tako vješto da se njime dosljedno ostvaruje unionistička koncepcija u svoj njenoj širini i dubini, a da se iz upotrijebljenih riječi ne vidi sva ta širina i ta dubina.

U toku jedne noći, naročito u tadašnjim sveukupnim uslovima, uključujući tehničke mogućnosti, ograničenja svijetla, skupštinski odbor zaista nije mogao usaglasiti stanovišta i mišljenja svojih 20 članova i napisati tekst sa konstatovanim svojstvima.

b) U zapisnicima sa sjednica Skupštine, u dnevnom listu Novo doba, koji je objavljivao informacije o izborima i radu Podgoričke skupštine, u literaturi pisanoj od učesnika, nema nijednog podatka koji bi makar upućivao, ako ne i dokazivao, da je Odbor za izradu rezolucije održao sjednicu, da je unutar njega vođena rasprava o bilo kojem pitanju koje je predmet predloženog teksta Nacrta rezolucije. O raspravi na sjednici drugog skupštinskog odbora – odbora za verifikaciju mandata – međutim, ima više podataka u sva tri označena izvora. Da se taj odbor nije ni konstituisao, ni birao predsjednika, potvrdio je poslanik – mitropolit Dožić na III sjednici Skupštine prilikom odlučivanja o verifikaciji Zapisnika sa II sjednice. On je negirao da je na prethodnoj sjednici govorio kao predsjednik tog odbora, kako je pisalo u tekstu Nacrta zapisnika, i kazao da se taj odbor „nije konstituisao, te ja ne mogu biti predsjednik nego samo član“. Dožić je implicitno potvrdio da se Odbor za izradu Rezolucije nije ni sastajao i iskazom na II sjednici, navedenom u Zapisniku sa te sjednice, datim povodom pitanja poslanika Vešovića. Logika stvari upućuje, naime, da bi povodom tog pitanja Dožić obavijestio – da se to zaista i dogodilo – da je izvršena „izmjena misli“ u skupštinskom odboru i da je na osnovu toga izrađen tekst koji se predlaže.

Izaslanici druge države

Dakle, nijedan poslanik Podgoričke skupštine nije učestvovao u pisanju teksta Rezolucije/ Odluke, u utvrđivanju što je njen predmet, šta ona treba da sadrži, niti je ona napisana u Skupštini. Tekst je napisao Privremeni centralni izvršni odbor za ujedinjenja, sastavljen od imenovana četiri izaslanika Vlade Srbije. U njenom pisanju učestvovali su Janko Spasojević i Milosav Raičević kao članovi Privremenog odbora, a ne kao poslanici. Niko drugi od poslanika u njenom pisanju nije učestvovao.

Rezolucija/Odluka napisana je, dakle, od izaslanika druge države, data nelegalno i nelegitimno ustanovljenoj skupštini da je donese. Nominalno nazvanoj „skupština“ u značenju izabranog predstavništva naroda Crne Gore, a stvarno i u suštini političkom forumu ili mitingu sa dominacijom pristalica politike te druge države. Napisali su je, naravno i po prirodi stvari, saglasno zadatku koji su imali kao izaslanici druge države tako da njena koncepcija, smjer i konkretna sadržina zadovolje interese i potrebe formulisane od Vlade Srbije, a ne sa ciljem da se zadovolje stvarni legitimni interesi i prava države Crne Gore i njenog naroda! Zato usvojena Rezolucija/Odluka ni po jednom valjanom principu, pravnom, kulturnom, civilizacijskom ili političkom, ne može imati ni legalitet, ni legitimitet. Nezavisno i od njene sadržine.

Promjena imena donesenog akta izvršena pošto je donesen i nakon prestanka postojanja Podgoričke skupštine

Rezolucija usvojena na sjednici od 26. novembra javno je objavljena, u obliku plakata, velikog formata, nakon prestanka postojanja Skupštine sa imenom – Odluka. Zamjenom imena Rezolucija imenom Odluka promijenjeni su, bez Skupštine i bez promjene teksta, pravni karakter, način i domet pravnog dejstava akta koji je usvojila Podgorička skupština.

U sistemu pravnih akata, to su dvije vrste akata, sa različitim pravnim značenjem i dejstvom.

Rezolucija je političko-pravni akt kojim se iskazuju gledišta i utvrđuju stavovi. Najčešće sadrži ocjene o određenim problemima ili stanju i smjernice šta i kako učiniti da se otklone ili riješe problemi ili stanja na koje se odnose u njoj iskazane ocjene. Ne obavezuje pravno, već samo politički. U tom smislu nije akt pravne prirode. Stavovi i opredjeljenja u njoj pretpostavljaju donošenje drugih pravnih akata. Organi koji donose Odluke, u formi zakona, podzakonskih akata i pojedinačnih akata, imaju dužnost da njima obezbijede ostvarivanje stavova iskazanih u rezoluciji ili su bar dužni voditi računa o njima. Ukoliko to ne čine, ne mogu odgovarati pravno već samo politički.

Istoriografija sa plakata

Odluka je pravni akt kojim se neposredno rješava neko pitanje i ima karakter zakona, obavezuje kao zakon. Bilo da je donesena kao opšti bilo kao pojedinačni pravni akt.

Vođstvo unionista, a ne Podgorička skupština, promjenom imena u doneseni političko-pravni akt utisnuli su čisto pravni karakter. Dali su mu snagu izvršnog naslova. Akta koji se neposredno izvršava.

Mada je to veoma bitna i značajna promjena, da je ona izvršena bez ovlašćenja donosioca, ne može se negirati da su glavni akteri izrade Rezolucije htjeli da akt sa čistim pravnim karakterom, sa snagom izvršnog pravnog naslova. Dok je akt donošen, vjerovatno svjesno, radi njegovog lakšeg prihvatanja, dali su mu ime koje kazuje da se donosi akt kojim se utvrđuju stavovi, opredjeljenja i smjernice što činiti, a da će se njihovo izvršavanje obezbijediti novim pravnim aktima. Kada je akt donesen, dali su mu ime koje određuje da je čisto pravni akt i koji daje pravo da se neposredno izvrši.

Istoriografija je sa tog plakata, a ne iz originala, preuzela ime. Tome je pogodovalo to što je akt neposredno izvršen. Pod tim imenom opštepoznat je akt koji je donijela Podgorička skupština 26. novembra 1918. godine. Pod tim imenom se on identifikuje u daljem tekstu.

Time je ulični plakat postao plakat za istoriju. Može se i reći: bitan sadržaj istorije na uličnom plakatu.

Stvarna sadržina Odluke Podgoričke skupštine

Sadržina Odluke sastoji se iz dva dijela.

Prvi dio je narativno obrazloženje drugog dijela – pravno-regulativnog.

Drugi dio je iskazan u obliku pravno-regulativnih normi. Ima četiri tačke.

Drugi dio i jeste – Odluka Podgoričke skupštine.

 

Dvije neistine

Taj dio je relevantan za ocjenu legaliteta i legitimiteta Odluke. Prvi dio je za analize sa stanovišta vjerodostojnosti stavova u njemu iskazanih. To je izvan tematike ovog studijskog rada.

Za ovaj studijski rad relevantno je da taj dio negira posebnosti crnogorskog naroda i sadrži ocjenu da je izdajnik kralj Nikola Petrović. Dvije neistine koje su premise pravno-regulativnog dijela akta. Neistine koje stvarnost demantuje, pa nije neophodno bilo kakvo dokazivanje u ovom studijskom tekstu. Dvije pogrešne premise, koje kao uvijek kada su premise pogrešne, vode i pogrešnim zaključcima.

Ovo je veoma značajno za razumijevanje kulturno-duhovne matrice Odluke.

Pravno-regulativne tačke Odluke formulisane su ovako i ovim redom:

„1. da se kralj Nikola I Petrović Njegoš i njegova dinastija zbaci s crnogorskog prestola;

2. da se Crna Gora s bratskom Srbijom ujedini u jednu jedinu državu pod dinastijom Karađorđevića, te tako ujedinjene stupe u zajedničku otadžbinu našeg troimenog naroda Srba, Hrvata i Slovenaca;

3. da se izabere izvršni narodni odbor od pet lica, koji će rukovoditi poslovima dok se ujedinjenje Srbije i Crne Gore ne privede kraju, i

4. da se o ovoj skupštinskoj odluci izvijesti bivši kralj Crne Gore Nikola I Petrović, vlada kraljevine Srbije, prijateljske savezničke sile i sve neutralne države.“

Pojedinačna određenja u sve četiri tačke dijalektički su povezana. Međusobno su uslovljena. Sadržina njihova uzajamno se prepliće i prožima. Skupno oblikuju čvrsto koncepcijsko, smisaono i sadržinsko jedinstvo. To sve četiri tačke čini jednom Odlukom, sa više međuzavisnih elemenata, a ne četiri Odluke. Tekst je naslovljen Odluka, a ne u množini, kada je akt koji je donijela Podgorička skupština prvi put javno objavljen.

Ključna sadržina Odluke su njene prve dvije tačke.

Određenje u trećoj i četvrtoj tački samo je konsekvencija regulisanog u prvoj i drugoj tački. Bez trajnijeg su dejstva. Zato i nijesu predmet razmatranja u ovom studijskom radu.

Tri činjenice su očigledne iz samog teksta Odluke. Njihova očiglednost čini ih neporecivim, a one bitno kazuju što su njena suština, smisao i cilj. Time bitno doprinose njenom razumijevanju.

Upisali mu ime a zabranili prisustvo sjednicama

Među potpisnike Rezolucije/Odluke upisano je i ime Marka Dakovića, koji nije ni prisustvovao sjednicama Podgoričke skupštine. Nije zato što mu nije dozvoljeno – zato što se zalagao za to da o obliku vladavine odluči ustavotvorna skupština – da dođe u Crnu Goru dok Rezolucija/Odluka nije donesena. Učinjeno je to smišljeno. Jer, Marko Daković je bio veoma popularan u redovima omladine.

http://www.pobjeda.co.me/citanje.php?datum=2011-03-07&id=202983

Fatalna politika unitarizma

Ispunjen zahtjev Nikole Pašića, prethodno citiran u uputstvu upućenom poslaniku Srbije u Parizu, Vesniću – da u aktima o sjedinjenju „ne treba da uđe reč Jugoslavija, niti Jugosloven, niti ma kakva pogodbena formula ili rečenica“. Dakle, jugoslovenska ideja nije ni suština ni osnov Odluke Podgoričke skupštine 1918. godine

Prvo. U Odluci nema riječi – Jugoslavija i Jugosloven. Striktno je njome ispunjen zahtjev Nikole Pašića, prethodno citiran u upustvu upućenom poslaniku Srbije u Parizu, Vesniću – da u aktima o sjedinjenju „ne treba da uđe reč Jugoslavija, niti Jugosloven, niti ma kakva pogodbena formula ili rečenica“. Dakle, jugoslovenska ideja nije ni suština ni osnov Odluke Podgoričke skupštine 1918.

Drugo. Odluka je akt unilateralnog, a ne bilateralnog karaktera. Akti o ujedinjenju, po prirodi stvari i odnosa su, međutim, bilateralni akti. Po međunarodnom i unutrašnjem pravu jedna država ima pravo da sama odluči samo o sebi. Nema pravo da unilateralno donosi akt o ujedinjenju sa drugom državom, ujedinjenju dvije države.

Međunarodno i unutrašnje pravo, dakle, odriču Odluci svojstva bilateralnog akta, akta ujedinjenja. Isključuju da se njime uspostavlja ujedinjenje dvije države.

Odriče joj svojstvo akta o ujedinjenju i društvena priroda ujedinjenja. Jer, ujedinjenje odlikuje ljudska i politička toplina, zajednički duh, zajedništvo, a ništa od toga ne odlikuje atmosferu u kojoj je donesena.

Razum i smisao

Treće. Tekst u prve dvije tačke Odluke sadržinski je obuhvatan. Formulisan je veoma, veoma lapidarno. Tipom lapidarnosti koji odlikuje – izričito napisati ono što treba da je transparentno, da odmah svako vidi, a izričito ne kazati ono što stvarno obuhvata i podrazumijeva to transparentno, što nije cjelishodno za kreatore teksta da se lako vidi i zapazi. Ne kazati izričito što dubina teksta stvarno sadrži, čije se postojanje u tekstu ne može osporiti valjanim argumentima, a što se iz upotrebljenih riječi ne vidi odmah i lako. Za čiju spoznaju su potrebna produbljena sagledavanja sa više „radara“. Tipom lapidarnosti, dakle, koji ima svojstva – skrivalice. Tipom lapidarnosti koji zaklanja, koji skriva da se ne vidi znatan dio sadržine i smisla stvarno postojećih u tekstu prve i druge tačke Odluke.

Zato se sadržina pravno-regulativnih utvrđenja u prvoj i drugoj tački Odluke ne može razumjeti bez utvrđivanja širine i dubine koju ta utvrđenja obuhvataju. Utvrđenja suštine, smisla i pravnog dometa stvarno upotrebljenim riječima pojmovima.

To traži da se za to utvrđivanje pozove u pomoć pravilo koje se u nauci koristi za utvrđivanje stvarne sadržine i smisla pravno-regulativnih određenja. Pravilo koje glasi:

Sadržinu, suštinu, smisao i pravni domet pravno-regulativnog određenja utvrđivati:

1. analizom sadržine, suštine i značenja svake riječi i njihovih međuodnosa u cjelini skupa i sklopa riječi kojim je pravno-regulativno određenje izraženo i iz kojih je sazdano, i

2. utvrđenjem pobuda, razloga i ciljeva donošenja odnosnog pravno-regulativnog akta.

Ovo pravilo važi još od Ulpijana, iz vremena Rimskog prava. Ono daje veću važnost smislu nego riječima. Ulpijan je to iskazao rečenicom koja glasi: „Bolje je obratiti više pažnje na smisao, nego na riječi. (Melus est sensum magis quam verba amplenctis). Smisao je važniji od riječi“. Isto je iskazano i u izreci: „Smisao zakona je njegova duša; promjenom smisla, mijenja se i sam zakon“( Ratio legis anima est; mutata legis ratione et lex… mutat)..

Aneksija Crne Gore

Suštinski isto pravilo sadržano je i u zakonskoj izreci koju je Valtazar Bogišić iskazao u čl. 993. Opšteg imovinskog zakonika za Knjaževinu Crnu Goru. Izreka glasi: „Ko samo riječi zakonske znade, taj još zakon ne zna, dok mu ne shvati razum i smisao“. Izreci koja važi za sve akte iskazane pravno-regulativnim jezikom. U istoj mjeri kao i za zakon. Koju je on iskazao u odredbi, metodološkog karaktera, u čl. 776. Opšteg imovinskog zakonika, koja glasi: „Kad se god kakav zakon tumači, najprije valja odrediti… smisao samih riječi. Zatim se pretražuju i razabiraju… sve prilike, prigode i uticaji pri kojima je postalo zakonsko naređenje. Pri tome, treba se postarati: da se pronađu uzroci koji pobudiše zakonodavca da postavi taj zakon, kao i to što je njime postići želio…“.

Bez uvažavanja označenog pravila nije moguće, objektivno, utvrditi kompleksnu sadržinu, suštinu i smisao Odluke Podgoričke skupštine 1918.

Primjena identifikovanog pravila u izučavanju sadržine, suštine, smisla, pravnog dometa i značenja skupa i sklopa riječi iz kojih je sazdan tekst dva prva pravno-regulativna određenja Odluke i konteksta prikazanog u prethodnim djelovima ovog studijskog rada, dala je rezultat: stvarna sadržina i pravi smisao pravno-regulativnih određenja u prvoj i drugoj tački Odluke koju je donijela Podgorička skupština je:

1. Ukida se država Crna Gora, iako riječi „ukida“ i „država“ nema u tekstu;

2. Crna Gora se sjedinjuje/ prisajedinjuje Srbiji, a ne ujedinjuje, iako je u tekstu formulacija „da se Crna Gora ujedini“. Crna Gora se desubjektivizira kao socijalna, politička i kulturna zajednica; desubjektivizira se i narod Crne Gore kao integralna cjelina; u faktičkom značenju Srbija, pomoću Crnogoraca, vrši aneksiju Crne Gore; Crna Gora i njen narod lišeni su njihovog istorijskog subjektiviteta i drugih tekovina koje su vjekovima mukotrpno osvajali, gradili i vajali i prava koja joj prirodno pripadaju kao istorijski samostalnom subjektu, kao narodnosno političkoj, kulturnoj, ekonomskoj, ratničkoj, ljudskoj teritorijalnoj zajednice; crnogorski narod se utapa u srpski i podređuje vlasti dinastije Karađorđevića u čijem stvaranju i konceptualnom oblikovanju nije učestvovao; duboko zasijecanje u njegov istorijsko-kulturni, istorijsko-politički, moralni i ljudski egzistencijalni identitet;

Ujedinjenje u jednu državu

3. Srbija je ta „jedna jedina država“ kojoj se Crna Gora sjedinjuje;

4. isključuju se Crna Gora i narod Crne Gore iz daljeg procesa ujedinjenja jugoslovenskih naroda i zemalja, utvrđivanja oblika vladavine, karaktera i državnog ustrojstva države koja se ujedinjenjem stvara, iako u tekstu nema upotrebe riječi „isključenje“ ili njenog sinonima.

Najbitniji djelovi argumentacije za ovdje utvrđenu stvarnu sadržinu Odluke dobijeni izvršeni naučnim izučavanjem i analizom su:

1a). Kralj Nikola I Petrović Njegoš, tada je suveren države Crne Gore, međunarodno priznate. Personifikacija je njena. Njene nezavisnosti. Njenog identiteta, individualiteta, međunarodnog i unutrašnjeg subjektiviteta. Crnogorske narodnosno-političke, kulturne i svake druge posebnosti. Personifikacija ravnopravnosti Crne Gore sa Srbijom i sa svim drugim državama. Personifikacija prava crnogorskog naroda na svoju državu, na svoju sveukupnu samobitnost. Personifikacija državotvornih snaga, ideja, orijentacija, pokreta Crne Gore.

Određenjem da se kralj Nikola „zbacuje s crnogorskog prestola“ i određenjem u drugoj tački Odluke – da se Crna Gora sa Srbijom „ujedinjuje u jednu jedinu državu pod dinastijom Karađorđevića“ – stvarno sadrži odluku: ukida se država Crna Gora.

Ukidanje države Crne Gore, dakle, suština je i smisao pravno-regulativnog određenja u prvoj tački Odluke. Države vjekovima samostalne. Tada međunarodno priznate. Duže od jednog vijeka statusno ravnopravne s državom Srbijom. Ni po međunarodnom pravu, ni po pravu Crne Gore, ni po pravu Srbije, Podgorička skupština nije stekla pravo da ukine državu Crnu Goru.

Još 1940. godine to je utvrdio velikan u nauci profesor Živojin Perić (1868-1953). Profesor koji je, zajedno sa profesorima Tomom Živanovićem, Đorđijem Tasićem i Slobodanom Jovanovićem, činio vrh piramide naučne misli na Pravnom fakultetu u Beogradu između dva svjetska rata i tadašnje srpske društvene misli. Koji je na srpskom, francuskom, njemačkom i italijanskom jeziku napisao preko hiljadu radova, od kojih su brojni prevođeni i na engleski, španski, ruski, češki, japanski i druge jezike. Među kojima su i radovi o neutralnosti Holandije, kodifikaciji prava u Čehoslovačkoj i poljskog zakonodavstva. Kao vrsni i u svijetu priznati poznavalac međunarodnog prava, bio je i profesor Haške akademije, a držao je predavanja na pravnim fakultetima u Lionu, Parizu i Briselu. Kazuje to da je obrađivanu tematiku o Crnoj Gori Perić obradio sa širokim poznavanjem prava, stanja, evropskih istorijskih tokova i rešenja u Evropi. I sa teorijskom dubinom. Za koga je srpski naučni velikan, akademik, Slobodan Jovanović napisao da je „najkrupnija figura pravništva Slovenskog juga“

Jednostrana volja Srbije

U svojoj istorijsko-pravnoj studiji, sa naslovom Crna Gora u jugoslavenskoj federaciji, objavljenoj 1940. godine, do skoro zaobilaženoj u istoriografiji na našim prostorima, on utvrđuje: „Crna Gora je mogla izgubiti svoju međunarodnu individualnost samo na osnovu jedne suverene Odluke, a tu odluku bila je nadležna donijeti – jer je Crna Gora tada bila još neprestano nezavisna i suverena država sa svojim Ustavom (od 1905. godine) i svojim Vladarem (kraljem Nikolom) – samo Zakonodavna vlast, tj. Narodna skupština sa Vladarem“. Citira čl. 36. Ustava Crne Gore, konstatuje njegovu ustavnu kategoričnost, i zaključuje: „Otuda, kad niko drugi osim zakonodavne vlasti nije bio ovlašćen čak ni za to da državne granice smanji ili razmijeni, tim manje je moglo biti govora da netko tko nije zakonodavac cijelu oblast Crne Gore otuđi, tj. prisajedini (anektira) nekoj drugoj državi, pa dakle, to nije mogla učiniti ni Velika Skupština Podgorička, koja nije imala nikakvog oslonca u Ustavu Crne Gore, koji je Ustav, kao što malo prije rekosmo, u času kada je ta skupština sastavljena i vijećala, bio u punoj snazi, budući da je i sama država, Crna Gora, još uvijek postojala kao pravno nezavisni i suvereni međunarodni individualitet. Prema tome, bez ustavne i pravne vrijednosti je Odluka Velike Podgoričke skupštine o prisajedinjenju Crne Gore Srbiji“. Utvrđuje, zatim, Crna Gora „je ušla u sastav Jugoslavije samo jednostranom voljom Srbije snazi.

U fusnoti datoj uz naslov studije, prof. Perić konstatuje i ovo: „O ovim stvarima nije se doskora smjelo pisati kod nas. Naročito poslije Državnoga udara od 6. januara 1929. godine. Ali, i Ustav od g. 1921. u svome čl 138 (gdje se, između ostaloga, navodila, kao razlog zbog koga se moglo zabraniti izlaženje odnosno rasturanje novina i štampanih spisa, i mržnja „protiv države kao cjeline, vjerski ili plemenski razdor“), onemogućavao je svako razmatranje ove vrste. Danas, pak, kada se jednom napustila fatalna politika unitarizma, to jest politika jednog jedinstvenog naroda (u smislu etničkom) i integralnoga jugoslovenstva, koja je u samoj stvari, bila jedan sistem duhovne diktature… koristeći se, dakle, faktičkom, ako još ne pravnom… slobodom izražavanja misli, mi smo se – kaže Perić za sebe – usudili da ovaj svoj članak objavimo“. Nasuprot tome, u fusnotama on kazuje, o tome je govorio, sadržinski isto kao i u ovoj studiji, u predavanjima na Pravnom fakultetu u Parizu 1928. i Haškoj akademiji za međunarodno pravo, 1929. godine, koja su te godine objavljena u Parizu na francuskom jeziku. Navodi u fusnotama i naslove radova devet stranih naučnika, objavljenim na stranim jezicima, koji sadrže stavove suštinski iste kao što su njegovi stavovi u studiji.

Sistem diktature

Sadržina ove fusnote objašnjava zašto je o Odluci Podgoričke skupštine na našim prostorima decenijama pisano da se udovolji zahtjevima režima, a ne onako kakva je stvarno njena sadržina. Zašto je „istina razuma“, kako bi rekao Lajbnic, „pretpostavljana istini činjenica“ koje su odlikovale režim. Jer, kada je velikanu-naučniku, kakav je prof. Živojin Perić, „sistemom jedne duhovne diktature“ bilo onemogućeno da na našem jeziku decenijama javno objavi kako je stvarno, ako se on „usudio“, kako sam kaže, da to učini tek 1940. godine, znači da ni tada nije bilo slobode da se kaže kako je „uistinu bilo“, nije teško zaključiti da su drugi, sa još nepovoljnijom pozicijom, o Podgoričkoj skupštini objavljivali radove sa sadržinom onakvom kakva „se smjela pisati“. Sa opredjeljenjem da se idolopoklonički ponavljaju „izrečene ocjene pobjednika u nekadašnjoj političkoj borbi“, bez propitkivanja i provjeravanja uvidom u činjenice.

http://www.pobjeda.co.me/citanje.php?datum=2011-03-08&id=203108

„Mi više nijesmo Crnogorci nego Srbi“

Ukidanjem države Crne Gore, oduzeto je Crnoj Gori, ne samo kao državi, nego i kao posebnom narodnosno-političkom subjektu, pravo da ravnopravno sa drugim jugoslovenskim narodima i zemljama učestvuje u odlučivanju o stvaranju zajedničke države jugoslovenskih naroda i zemalja, u odlučivanju o uslovima ujedinjenja, o obliku zajedničke države, njenom ustrojstvu i položaju Crne Gore u njoj

Sistem je stvoren sa usmjerenjem da se učvrsti svijest o istorijskoj pravednosti i progresivnosti Odluke Podgoričke skupštine 1918. i njenom fundamentalnom doprinosu stvaranju jugoslovenske države. Time je stvoren i mit sa takvom sadržinom. Mit o progresivnosti njenog pripremanja i donošenja upravo na način kako je to i učinjeno.

2a) Analiza sadržine sveukupnosti pravno-regulativnih određenja Odluke Podgoričke skupštine daje rezultat: ni najmanja moguća vrsta autonomije ili lokalne samouprave nije data Crnoj Gori kao socijalnoj, političkoj i kulturnoj zajednici građana. Ni bilo koji oblik samostalnog kolektivnog subjektiviteta naroda Crne Gore kao integralne cjeline. Nije joj data nadležnost autonomije ili lokalne samouprave da može odlučivati o bilo kojem pitanju. Nije joj određeno ni pravo da, kao posebni samostalni subjekt, u novostvorenoj državi participira u donošenju odluka od egzistencijalnog značaja za narod njen. Niti je određeno, niti je makar nagoviješteno, da je crnogorsko ime, u bilo kom obliku i značenju, u bilo kojoj kombinaciji, elemenat imena države u kojoj će biti. Nema ni određenja da će teritorija Crne Gore u državnom ustrojstvu nove države zadržati crnogorsko ime. To je jedan od dokaza da je izvršeno sjedinjenje Crne Gore sa Srbijom, a ne njihovo ujedinjenje.

Da će se to dogoditi niko nije rekao ni riječi ni u procesima izbora ni na sjednici Podgoričke skupštine do usvajanja Odluke. A da su to znali i htjeli kreatori njenog teksta i ključni akteri načina njenog donošenja, kazao je potpredsjednik Skupštine Fatić dan poslije usvajanja Odluke na III sjednici Skupštine, kratkom rečenicom koja glasi: „Mi više nijesmo Crnogorci nego Srbi“.

Regija u okviru Srbije

Da Odlukom nije ostvareno ujedinjenje, nego da su „Vojvodina i Crna Gora prisajedinjene Srbiji“, utvrdio je još prije osam decenija srpski velikan u nauci ustavnog prava Slobodan Jovanović, naučnik koji je u najvećoj mogućoj mjeri precizno odabirao riječi u prikazivanju pravno regulativnih određenja. On je to iskazao utvrđenjem da su nakon donesenih odluka Crna Gora i Vojvodina imale jednak, u državnom pogledu desubjektiviziran položaj. Konstatovao je da to kazuje i sadržina Proklamacije regenta Aleksandra o ujedinjenju 1. decembra 1918. godine, šest dana poslije donošenja Odluke, u kojoj on Crnu Goru tretira kao inkorporirani dio države Srbije. Jednako kao Šumadiju, Mačvu i svaku drugu regiju u okviru Srbije.

Sve kazano uvjerava da je riječ „ujedinjenje“ smišljeno taktički umetnuta u tekst Odluke i da je motiv za to interesno-politički. Umetnuta je u sklop riječi i rečenice tako da nikako ne može promijeniti strateško opredjeljenje o sjedinjenju, a da real-psihološki stvara privid da se zaista ostvaruju jugoslovenska ideja o ujedinjenju i želja crnogorskog naroda da se ona ostvari. Privid koji skriva istinu. Da se unitarističko/unionističko sjedinjenje/prisajedinjenje narodu predstavi kao ujedinjenje saglasno suštini autentične jugoslovenske ideje.

3a) Sadržina, suština i smisao pravno-regulativnog određenja u dijelu citirane druge tačke Odluke – da se Crna Gora ujedinjuje sa Srbijom u „jednu jedinu državu pod dinastijom Karađorđevića“ – uz drugo što je transparentno, u sebi skriveno ali izvjesno, sadrži i određenje: „Srbija je ta jedna jedina država“.

Bez pomena Crne Gore

4a) Pravno-regulativno određenje u drugom dijelu rečenice druge tačke Odluke koje je formulisano riječima – te da „tako ujedinjene stupe u zajedničku otadžbinu našeg troimenog naroda Srba, Hrvata i Slovenaca“ – u kontekstu skupa i sklopa drugih pravno-regulativnih određenja Odluke, kazuje da je to određenje umetnuto u tekst iz taktičkih razloga – da stvara uvjerenje, da stvara privid, da će i Crna Gora, kao samostalni subjekt, nastaviti da učestvuje u završnim procesima stvaranja države jugoslovenskih naroda. Nikakvu drugu ulogu, baš nikakvu, te riječi ne mogu imati u tekstu Odluke. Jer, ukidanjem države Crne Gore, oduzeto je Crnoj Gori, ne samo kao državi, nego i kao posebnom narodnosno-političkom subjektu, pravo da ravnopravno sa drugim jugoslovenskim narodima i zemljama učestvuje u odlučivanju o stvaranju zajedničke države jugoslovenskih naroda i zemalja, u odlučivanju o uslovima ujedinjenja, o obliku zajedničke države, njenom ustrojstvu i položaju Crne Gore u njoj.

Očigledno to potvrđuju, pečatiraju, činjenica da Crna Gora ni kao država, ni kao politička zajednica građana, nije bila pozvana, ni imala predstavnika u pregovorima o ujedinjenju, vođenim od 28. novembra do 1. decembra, ni u činu usvajanja Beogradskog pakta o ujedinjenju 1. decembra 1918. godine, kojim je stvorena država jugoslovenskih naroda i zemalja pod imenom Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca. I činjenica da Prestolonasljednik Aleksandar Karađorđević u Proklamaciji o ujedinjenju nije pomenuo Crnu Goru ni crnogorski narod. U njoj doslovno piše: „…proglašavam ujedinjenje Srbije sa zemljama nezavisne države Slovenaca, Hrvata i Srba u jedinstveno Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca“. To znači da je Crnu Goru tretirao kao „dodati priključak Srbiji“, čemu je težio, kako piše njegov biograf u knjizi Pašić i Srbija..

Odluka Podgoričke skupštine dala je legitimitet tom isključenju Crne Gore iz čina ujedinjenja, iz kruga konstituenata stvorene države.

Priključak Srbije

Motivi i ciljevi ustanovljenja Podgoričke skupštine i donošenja njene Odluke su stvaranje velike Srbije, što takođe potvrđuje njihovu identifikovanu sadržinu i smisao.

Odluku kojom je ukinuta država Crna Gora i „kao priključak dodata Srbiji“, dakle, donijela je nelegalna i nelegitimna Podgorička skupština, čiji su personalni sastav činili članovi koji nijesu izabrani od naroda na demokratski i zakonu saglasan način. Zato je nelegalna i nelegitimna, bez obzira na njenu sadržinu. A njena sadržina nema ni pravno, ni demokratsko utemeljenje, ni u međunarodnom ni u unutrašnjem poretku.

Srž Odluke Podgoričke skupštine suprotan „vjekovnoj težnji naroda Crne Gore“ i suštini jugoslovenske ideje

Istorijska je i neporeciva istina da je ujedinjenje svih jugoslovenskih naroda u jednu državu stvorenu i sa državnim uređenjem saglasnim izvornoj jugoslovenskoj ideji. To je sadržaj koji je iskazivan odrednicom „vjekovna težnja naroda Crne Gore“. To je, bez sumnje, podrazumijevalo zajedništvo i sa Srbijom u tako stvorenoj jugoslovenskoj državi i sa takvim državnim uređenjem.

To je bila težnja naroda Crne Gore i prije Podgoričke skupštine i za vrijeme njenog rada.

Sadržina, smisao i cilj te težnje, jugoslovenske ideje, je: svi jugoslovenski narodi i zemlje ujedinjuju se u jednu jugoslovensku državu, zajednički odlučuju o stvaraju te države, utvrđuju njen oblik vladavine i njeno državno uređenje. O tome odlučuju slobodno i u odnosima uzajamnog poštovanja posebnog subjektiviteta svakoga naroda i svake zemlje i ravnopravno. Sa uzajamnim uvažavanjem identiteta, nacionalnog i državnog, kulturnog i svakog drugog. Bez podređivanja drugog. Bez samovoljnog i protivpravnog preuzimanja vlasti na teritoriji jednog entiteta od bilo kog drugog entiteta. Svi narodi i sve zemlje u zajedničkoj državi zajednički i u odnosima ravnopravnosti odlučuju o položaju svakog ko se ujedinjuje u zajedničku državu. Sve to činiti sa ciljem uvećanja slobode svakog i svih i ubrzanja ekonomskog i ukupnog društvenog napretka svih.

Listovi jednog pupoljka

Simbolično u pjesmi Mickijevića, koja se nalazi u svim čitankama na jugoslovenskom prostoru, pjesmi koja djelove te jedne države jugoslovenskih naroda i zemalja identifikuje kao „listove jednog pupoljka“. Kao samostalne i slobodne listove za prirodno razvijanje, a ujedinjene u cjelinu.

Samo sa takvom sadržinom i ciljem jugoslovenska ideja je „velika ideja humanističkog značaja“, kako je okarakterisana.

Jedan rukavac izvora ideje sa tom sadržinom i ciljem je i u Crnoj Gori. Sa tom sadržinom i ciljem jugoslovenska ideja je oduševljavala narod Crne Gore. Sa tom sadržinom, dominantno je prihvaćena u Crnoj Gori. Ta ideja jeste istorijski progresivna. Za autora ovog studijskog rada to je nesporno i sada poslije razbijanja šestočlane federativne Jugoslavije, iako je izgovoreno i napisano mnogo riječi da se dokaže da je „Jugoslavija grobnica“ ovoga ili onoga jugoslovenskog naroda.

Jugoslovenskoj ideji, dakle, suprotni su: isključenje od drugoga ili drugih bilo koje države ili zemlje na jugoslovenskom prostoru ili bilo kojeg jugoslovenskog naroda iz procesa odlučivanja o ujedinjenju, utvrđenju karaktera i koncepta državnog ustrojstva države koja se stvara ujedinjenjem; desubjektiviziranje i bezimeno unitarističko utiskivanje i inkorporiranje u državu koja se stvara bilo kog naroda ili zemlje; bilo kome oduzimanje identiteta, individualnog subjektiviteta, političko-narodnosne, kulturne i druge samobitnosti.

Ukupna istorijska situacija 1918. nije zahtijevala, niti nalagala, pogotovu ne imperativno, odbacivanje koncepta i sadržine jugoslovenske ideje, niti radikalno mijenjanje bilo kojeg segmenta njene sadržine. Da se njenim odbacivanjem ili pod njenom firmom sprovodi i ostvari bilo čija velikodržavna ideja ili pijemontska uloga. To znači, nije zahtijevala, ni nalagala, da se vrši destrukcija crnogorstva u narodnosno/nacionalnom i kulturnom značenju. crnogorska istorijska, kulturna, nacionalna, političko-državna posebnost; posebna samobitnost crnogorskog naroda. Jer se bez toga mogla demokratski stvoriti jugoslovenska država, budući su se i država Crna Gora, kao i sve druge jugoslovenske zemlje, izričito i neopozivo opredijelile za državu saglasnu jugoslovenskoj ideji.

Jugoslovenska ideja

Naprotiv, istorijska situacija 1918. godine usmjerila je sve jugoslovenske narode i zemlje, takođe narod Crne Gore i njegovu državu, njihova zvanična vođstva, da zajednički stvore jednu državu jugoslovenskih naroda i zemalja i da time, u organizaciono-institucionalnom smislu, ostvare jugoslovensku ideju.

Crna Gora nije imala istorijski opravdanog razloga da bude van procesa realizovanja jugoslovenske ideje. Čak i da je imala interes za to i da je htjela da bude van nje, tadašnje vrijeme (1918) i sve okolnosti diktirali su Crnoj Gori da mora biti u sastavu države koja se stvori realizacijom te ideje. Protiv toga nije bio nijedan relevantan činilac u Crnoj Gori. Možda samo usamljeni pojedinci. Protiv toga nijesu djelovali ni protivnici izvršenja Odluke Podgoričke skupštine. Naprotiv, i oni su bili za to opredjeljene. To dokazuje sadržina naprijed citiranog Protesta 250 Cetinjana upućenog 21. novembra Podgoričkoj skupštini. U njemu se, naime, izričito iskazuje opredjeljenje za ujedinjenje Crne Gore sa drugim jugoslovenskim narodima „ruku pod ruku i ravnopravno sa Srbijom“. Citirana sadržina iz knjige Jovana Ćetkovića, takođe kazuje da je na više mjesta, spontano i nepovezano, iskazivano opredjeljenje građana u procesima izbora sastava Podgoričke skupštine, da su za zajedničku državu u kojoj se neće izgubiti subjektivitet i ime Crne Gore.

Kralj Nikola u Proglasu, objavljenom 8/21. oktobra 1918. godine, takođe je dao zvaničnu izjavu koja glasi: „Braćo, sa najvećim zanosom, radošću i oduševljenjem danas izjavljujem da želim, a uvjeren sam da istu želju ima sav moj vjerni narod u Crnoj Gori, da naša mila Crna Gora bude sastavni dio Jugoslavije, da časno uđe u jugoslovensku zajednicu, kao što je časno i do kraja ratovala i stvarala“.

To su istorijske istine.

Unionisti, ali za republikanski oblik zajedničke države

Idejne vođe i udarne akcione pesnice unionista, Marko Daković i Jovan Đonović, jugoslovensku ideju takođe nijesu shvatali kao desubjektivizirano „podređivanje Crne Gore dinastiji Karađorđevića ili bilo kojoj drugoj dinastiji“. Borili su se za republikanski oblik vladavine zajedničke države. To je bio razlog da im srpska politika, posredstvom vojske, onemogući dolazak na sjednice Podgoričke skupštine.

http://www.pobjeda.co.me/citanje.php?datum=2011-03-09&id=203203

Narod niko ništa nije pitao

Crnoj Gori i njenom narodu oduzeto je crnogorsko ime – ime znamjenje, ime koje „je sve“, kako konstatuje jedna rimska izreka, o čemu svjedoči i činjenica da ni u jednom državnom i drugom zvaničnom aktu, za čitav period od 23 godine, nema crnogorskog imena, kao i činjenica da nije bilo nijednog segmenta, nijednog organizacionog oblika u okviru državnog uređenja stvorene države sa crnogorskom imenskom odrednicom

Istorijska je istina takođe da od naroda Crne Gore niko nije ni tražio, ni u procesima „izbora“ članova Podgoričke skupštine, da se izjasni da li želi da se prisajedini Srbiji i da u njoj ima status okruga ili regije, bez ikakve autonomije, sa gubitkom crnogorskog imena. Nema nijednog podatka da je takvu želju na nekom izbornom zboru iskazao bilo koji, pa i najmanji, dio naroda Crne Gore. Nije je iskazao putem referenduma, ni na bilo koji drugi demokratski način političkog izjašnjavanja da je njegova politička volja za sjedinjenje sa Srbijom sa takvim efektima… Niko se nije usudio, do sada, da napiše da je utvrđivano i da je utvrđeno da su raspoloženje i politička volja tadašnjeg naroda Crne Gore bili da se Crna Gora jednostavno unitaristički sjedini sa Srbijom. Da se po Pašićevom planu „doda kao priključak širenju Srbije“. Da se Crna Gora i crnogorski narod liše individualiteta i subjektiviteta.

Nema činjenice, dakle, koja bi dokazala da je unitarističko sjedinjenje Crne Gore sa Srbijom izvršeno nespornom voljom naroda Crne Gore. Ono je izboreno, kako bi rekao Perić, „duhovnom diktaturom“ unionističkog pohoda, militantno organizovanog i finansiranog od države Srbije. vojno i diplomatski snažno podržanog od nje. Nijedna utvrđena činjenica postojeća u tadašnjoj crnogorskoj stvarnosti, naime, ne kazuje da se većina naroda Crne Gore, na bilo koji način, opredijelila i izjasnila da se jugoslovenska ideja ujedinjenja, sa prikazanom sadržinom, zamijeni sa idejom unitarističkog sjedinjenja, prisajedinjenja Srbiji, sa gubitkom crnogorskog identiteta i individualiteta, što je učinjeno.

Naprotiv, istorija, mentalitet, samosvojnost, osobeno dostojanstvo i druga osobena svojstva crnogorskog naroda takođe kazuju da je crnogorskom narodu strano pristajanje na njegovo političko obezličavanje, na podređivanje da njim vlada drugi, makar bio i kao brat.

Ni u manifestnim ponašanjima naroda Crne Gore – a ponašanja naroda kazuju njegovo raspoloženje, njegove težnje, tekuće i „vjekovne“ – nema nijedne činjenice koja bi bila dokaz da su volja, raspoloženje i težnja naroda Crne Gore bili da se Crna Gora inkorporira u Srbiju sjedinjenjem sa kojim se statusno izjednačava sa Šumadijom, Mačvom i drugim njenim regijama, da se izgubi crnogorsko ime, da se njen narod podredi vlasti i pravnom poretku koje nije stvarao, da se izgube crnogorski subjektivitet i individualitet, crnogorska posebnost i crnogorski identitet.

Silom nametnuto

To nije bila težnja naroda Crne Gore ni za vrijeme biranja članova Podgoričke skupštine i njenog održavanja. Naprotiv, prethodno citirane izjave građana Crne Gore iz knjige Jovana Ćetkovića u procesima izbora članova Podgoričke skupštine dokazuju odlučnu težnju da se očuva crnogorsko ime i crnogorski individualitet. Dokazuje to i dominantno opredjeljenje naroda u Crnoj Gori iskazano u rezultatima ustavnih i političkih borbi u Crnoj Gori 1903–1911. Rezultatima koji dokazuju da je u Crnoj Gori dominantno odbačeno unionističko stvaranje velike Srbije na račun crnogorskog naroda.

Odluka Podgoričke skupštine, sa prikazanom sadržinom i ciljevima, međutim, svojom silom, nametnula je narodu Crne Gore sve suprotno jugoslovenskoj ideji. Sve naprijed kazano, proceduralno i u materijalno pravnom smislu, dokazuje da je Odluka Podgoričke skupštine suprotna jugoslovenskoj ideji.

Da je Odlukom riješeno drugačije nego što je bila „vjekovna težnja crnogorskog naroda“ potvrđuju i rezultati izbora za Konstituantu, koji su održani 28. novembra 1920. godine. Jer od broja izašlih na izbore, prema zvaničnim podacima vlasti, manji dio, 13.138 glasača, glasao je za političke stranke koje su iskazivale unionističku koncepciju i zalagale se „da se ozakoni jedinstvena država, bez ikakvih istorijskih, plemenskih, vjerskih i pokrajinskih razlika“, da se „država uredi centralistički, sa jednom vladom i jednim zakonodavnim tijelom bez pokrajinskih i plemenskih granica“, i tako dalje. Većinu od 15. 512 glasova, ili 44,11%, dobile su liste komunista i republikanaca. Najviše je dobila lista komunista – 10.869 glasova ili 37,99%, na kojoj su bili i kandidati koji su u agitaciji iskazivali stanovište: narod Crne Gore „zbacio je jedan režim“ u kojem je „ekonomski i kulturno propadao“, a ujedinjenjem se „uvećao broj robova“. Policija je obavještavala svog ministra da među kandidatima komunistima ima „priličan broj i onih koji su za separatizam“. U izvještaju okružnog načelnika iz Podgorice, podnesenom na zahtjev ministra unutrašnjih poslova da odgovori „kako je došlo do navedenih rezultata izbora“, stoji konstatacija: „75% glasača republikansko-komunističke liste pristalice su za kralja Nikolu, a ostalih 25% bili su iz reda nezadovoljnih i onih koji nijesu adekvatno nagrađeni za svoj ,nacionalni rad‘“. Šest poslanika izabranih na ovim listama glasalo je „protiv“ Ustava nove države, donesenog 28. juna 1921. godine.

Narodna straža za odmetnike

Značaj i značenje ovih podataka uvećava činjenica da ove izbore odlikuju nedemokratsko, u ne maloj mjeri i nasilničko ponašanje vlasti prema građanima koji su odbacivali unionističku koncepciju Odluke Podgoričke skupštine. To dokazuju i sljedeće činjenice: mjesec dana prije izbora Ministarski savjet, na predlog ministra unutrašnjih poslova, ustanovio je u Crnoj Gori Narodnu stražu, sastavljenu „od pouzdanih momaka“, koja će zaposjesti „mjesta kojim se kreću odmetnici (banditi) agenti biv. kralja Nikole koji agituju protiv narodnog ujedinjenja“. Ta policijska organizacija djelovala je u toku čitavog izbornog procesa. Policijskim djelovanjem i metodama spriječeni su budući federalisti da podnesu svoju kandidatsku listu, koju su javno najavili i pripremali. O tome je obaviješten ministar unutrašnjih poslova Milorad Drašković. U obavještenju je naglašeno da će oni „ preko svojih predstavnika u Konstituanti zastupati gledišta da Crna Gora uđe u našu kraljevinu ne kao inkorporirana u Srbiju, već kao zasebnost“ i iskazano gledište da bi ta ideja mogla „zahvatiti mase u Crnoj Gori, pa čak i činovnike“. Po direktivi M. Draškovića, u saradnji sa ministrom vojnim i vrhom Srpske pravoslavne crkve, sa političke platforme „opasnosti po državu“, stvoreni su političko-policijski odnosi koji su spriječili podnošenje njihove kandidatske liste. Izbori u Crnoj Gori sprovedeni su u uslovima prijetnje, sile, korupcije i utvrđivanje rezultata glasanja kazuje o nedemokratičnosti izbora. Prvo je vlast objavila da je glasalo 18.860, a šest dana kasnije ta cifra se popela na 28.650 glasača ili 65,97% od broja glasača upisanih u biračke spiskove.

Sve ovo opovrgava da je na „izborima“ u novembru 1918. godine „slobodno izražena volja crnogorskog naroda“ u odredbi o sjedinjenju Crne Gore sa Srbijom, te da je time potvrđeno da je Odluka saglasna opštem raspoloženju naroda.

Mjera slobode takođe oduzima progresivnost i Podgoričkoj skupštini i Odluci koju je ona donijela.

Nauka je iskristalisala mjerila za utvrđivanje progresivnosti jednog državnopravnog činjenja ili pravno-regulativne Odluke, u kojem redu su i Podgorička skupština i Odluka koju je donijela. To su: sloboda – politička, lična, nacionalna, kulturna. Sloboda u miru i spokojstvu. Sloboda kao ugaoni kamen života. Poštovanje slobode i svih legitimnih prava drugog, etike, morala, čovječnosti, ravnopravnosti. Progresivni su rad i Odluke kojima se postiže: „kretanje ka višim nivoima slobode“ (Kant), a ne umanjivanje ili stagniranje nivoa slobode; uravnoteženje interesa različitih subjekata, a ne interesno nelegitimno i silom ostvareno nadređivanje jednog interesima drugih. Obezbjeđivanje razvojnog uspona, a ne stagnacija, koja je objektivno uvijek relativno nazadovanje.

Kao šumadijski okrug

Doprinos kretanju „ka višim nivoima slobode“ utvrđuje se stepenom unapređivanja prava ljudskih bića i naroda i njihove institucionalne zaštite stepenom očuvanja i zaštite vrijednih istorijskih dostignuća naroda. Stepenom ekonomskog i ukupnog razvojnog uspona.

Ovim mjerilima najpouzdanije se može izmjeriti da li su i u kojoj mjeri progresivni Podgorička skupština i Odluka koju je ona donijela. Rezultati mjerenja ovim mjerilima svih efekata Podgoričke skupštine i Odluke kazuju da nijesu donijeli „kretanje ka višim nivoima slobode“ ni progres nikome. Ni Crnoj Gori i njenom narodu, jugoslovenskoj državi, ni dugoročno Srbiji i njenom narodu.

Već kazane činjenice dokazuju: nelegalno i nelegitimno ukinuta je država Crna Gora Odlukom koju su kreirali i čije su ostvarenje obezbijedili, uz pomoć srpske vojske, izaslanici Vlade Srbije; teritorija Crne Gore inkorporirana je u društveno tkivo i režim druge države, bez bilo kojeg oblika autonomije, statusno svedena na nivo administrativne jedinice okruga, šumadinskog, mačvanskog, užičkog ili svakog drugog u Srbiji, kojima se centralistički upravlja; oduzeto joj je pravo da učestvuje, ravnopravno sa drugim, u završnim procesima stvaranja države jugoslovenskih naroda i zemalja, (o uključenju teritorije Crne Gore u jugoslovensku državu odlučila je Srbija); Crnoj Gori i njenom narodu oduzeto je crnogorsko ime – ime znamjenje, ime koje „je sve“, kako konstatuje jedna rimska izreka, o čemu svjedoči i činjenica da ni u jednom državnom i drugom zvaničnom aktu, za čitav period od 23 godine, nema crnogorskog imena, kao i činjenica da nije bilo nijednog segmenta, nijednog organizacionog oblika u okviru državnog uređenja stvorene države sa crnogorskom imenskom odrednicom; oduzet joj je i crnogorski identitet, kulturni i nacionalni; istorija, kultura i druge vrijednosti tretirane su kao sastavni i neizdvojivi dio srpskih korpusa istorije, kulture i drugih vrijednosti; sa gubitkom imena i identiteta, narod i njegova država prestaju biti ono što jesu sa imenom i identitetom. Isto kao i ličnost. Crnogorcima je oduzeto pravo da u popisnim listama i u javnom životu iskazuju pripadnost crnogorskoj naciji. Narod Crne Gore stavljen je pod vlast u čijem stvaranju i biranju njenih vršilaca ni na koji način nije učestvovao. Oduzeta mu je sloboda da odlučuje, posredno preko svojih predstavnika ili neposredno, o: svojoj sudbini, razvoju Crne Gore, očuvanju, bogaćenju i zaštiti crnogorske kulture, da gazduje prirodnim bogatstvima na svojoj teritoriji, da odlučuje o svom položaju i odnosima sa drugima narodima, da gaji i uzdiže svoju kulturu kao crnogorsku.

Povrijeđen ponos

Veliki je to gubitak slobode crnogorskog naroda. Kazuje to i poznata pjesma iz čitanki, u kojoj se konstatuje da je „domovina kao zdravlje. Koliko te (je) treba cijeniti, zna samo onaj ko te (je) izgubio“. Gubitak je uvećan grubom bezobzirnošću i brutalnošću „privođenja kraju“ sprovođenja Odluke u Crnoj Gori.

Jedan set činjenica dodatno potvrđuje tačnost kazanog. Potvrđuje svakome ko činjenicama i zaključivanju ne prilazi isključivo sa ideološko-političkim pristupom, ciljem i zadatkom.

a) Odlukom Podgoričke skupštine jedan kraljevski autokratizam zamijenjen je drugim kraljevskim autokratizmom, koji nije demokratskiji od prvog, a za narod Crne Gore znatno nepovoljniji, jer je udaljila vlast od naroda Crne Gore. Dovela je narod Crne Gore u zavisnost od vlasti koja je u realnom životu bila zainteresovana za njega daleko manje od za njega brižne vlasti u državi Crnoj Gori. Brižne da se u objektivno mogućoj mjeri uspješno zadovoljavaju njegove potrebe i njegovi interesi, rješavanju njegove ekonomske, kulturne i druge nevolje, njegova egzistencijalna potreba. Istorija života i nauka kazuju: nezainteresovana vlast uvijek je gora od brižne, makar da su obje autoritarne.

b) O odnosu uspostavljene vlasti Jovan Đonović, jedan od trojice unionista, koji nije imao razloga da prikazuje stanje gorim nego što jeste, u govoru u Skupštini Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, u svojstvu poslanika, rekao je: „Nezadovoljstvo u Crnoj Gori opšta je pojava“. Naš narod „nezadovoljan je državom kakva je danas“… „zamišljao je mnogo boljom i pravičnijom“. „Povrijeđen je njegov ponos“ „Rđav (je) prijem vlasti na koju seljak nije naučio. Jer to je seljak kome je njegov vladar, nekadašnji, govorio da dođe k njemu da se žali na nepravdu makar i za jedan groš. Sada taj čovek teško dolazi do manjeg šefa nekog nadleštva, a kada dođe rđavo bude primljen, izviču se na njega i uzalud dolazi! Vi znate šta znači odomaćivati psovke u kraju gde se nekada za teže psovke i glava gubila“… „mnogi srbijanski političari prosto su nas zaplašili svojom strašću i umnim odsustvom, kao da se desilo neko čudo: Što šira država to uža pamet.

http://www.pobjeda.co.me/citanje.php?datum=2011-03-10&id=203297

Crna Gora „opustošena, gola i uboga…“ (Glas naroda)

I sadašnje negiranje, u ime srpstva, crnogorske nacije, samobitnosti, crnogorske kulture i usmjerenje da se ponovo likvidira crnogorska država i na srpsko-crnogorskom prostoru obnovi unitarna država, kretanje je putem duha Podgoričke skupštine i odluke koju je donijela. Ponavljanje je i potenciranje srpskog anticrnogorstva čiji efekti takođe ih ponovo čine srpskim antisrpstvom. Srpstvu mnogo šteti, a crnogorstvo usmjerava da se učvršćuje, jača, odlučnije i uspješnije brani.

c) Nezadovoljstvo koje konstatuje Đonović 1921. godine, uvećavano je. Političke snage okupljene oko lista Glas naroda u toku 1927. godine preduzele su akciju stvaranja „Zajedničkog fronta“ u Crnoj Gori za „reviziju Vidovdanskog ustava“. Da se udari „temelj novoj političkoj orijentaciji“. U broju lista Glas naroda od 4. aprila 1928, to opredjeljenje objašnjeno je riječima: Crna Gora „opustošena, gola i uboga stoji i danas kakva je izašla iz krvavog orkana prilikom oslobođenja 1918…“ Putem lista Glas naroda, broj 79, narod Crne Gore pozvan je na „Svenarodni zbor na Ćemovskom polju“. Zakazan je za 9. jul. Distribucija lista je zabranjena. Ubistva u Skupštini države Srba, Hrvata i Slovenaca učinila su da se odloži njegovo održavanje. Zakazan je ponovo za 24. septembar. Policija je spriječila njegovo održavanje. Rasturila je i održavanje konferencije organizatora zakazanog zbora, čije je održavanje pokušano u hotelu „Imperijal“. Šestojanuarska diktatura (6. januar 1929) oduzela je i do tada male mogućnosti za slobodu političkog djelovanja i primorala na prekid ove akcije.

Nema podataka koliko je bilo učesnika i pristalica ove akcije. Ali, odlučna akcija policije da spriječi održavanje zbora na goloj poljani, udaljenoj od gradova i naseljenih mjesta, a zatim zabrana održavanja konferencije u zatvorenom hotelskom prostoru, upućuje da je akcija imala snagu koju je vlast ocijenila opasnom za održavanje unionističkog ujedinjenja.

d) Postojanje svijesti o tome u narodu ilustruju tok i sadržina razgovora sa jednim seljakom iz Katunske nahije, vođenim nakon stvaranja jugoslovenske države, koji je vodio dr Nikola Đonović, agilni unionista, istaknuti i uvaženi pisac. Razgovora koji je on započeo riječima: „Stvorili smo, srećno, veliku državu“, „naša privredna snaga je danas neizmjerno veća“, danas smo „veliki, jači od svake države na Balkanu“. Na svaku od tih konstatacija seljak mu je posebno odgovarao riječima: „Stvorili smo i veliku brigu, naše nacije su danas veće“… „Dragi moj prijatelju, Bog dao da je tako kako zboriš, ali mi tako ne vidimo stvar; u maloj kući svijema je toplo a u velikoj samo onima koji su oko ognja“(Zahtjevi Crne Gore (privredni i politički), Beograd, 1936, str. 22).

Država je ispred poretka i režima

No, čak i da je procesom postupanja po Odluci u Crnoj Gori uspostavljen drugačiji, demokratski poredak, demokratskiji nego što je bio u Knjaževini Crnoj Gori, ne bi opravdalo ukidanje države Crne Gore. Jer, u redu vrijednosti, u rangu njihovom po značaju, država je tekovina daleko ispred poretka i režima. Ni po jednom u nauci verifikovanom kriterijumu, ni po pravu, ni po sistemu vrijednosti, ni po pravilima života, ni po ljudskom razumu, ne ukida se država da bi se zamijenio njen režim. Ukinuti državu, da bi se zamijenio režim u njoj – što opravdava i jedan značajni istoričar, koji stvarnost čita u ideološkom ključu kada je u pitanju Crna Gora – znači nadrediti režim državi, što je zaista antinaučno, antilogično i antirazumno.

Nijesu usrećili ni Srbiju i srpski narod, ma koliko da je tačno da su im kratkoročno donijeli benefite. Ogledaju se u tome što je njihovim efektima: proširena teritorija Srbije, što je ojačalo njenu poziciju u procesima ujedinjenja jugoslovenskih naroda i zemalja. Njena pozicija ojačana je i time što se oslobodila zalaganja države Crne Gore za ustanovljenje nove države na principima federalizma, kojim stavom se Crna Gora suprotstavljala Srbiji. Zalaganja koje je imalo pristalica i u drugim jugoslovenskim narodima. Ukupnošću ta tri benefita ojačala je moć Srbije da izdejstvuje da nova jugoslovenska država bude monarhija, pod dinastijom Karađorđevića, sa centralističkim državnim uređenjem, da dobije karakter „proširene Srbije“, što je bilo njeno opredjeljenje. Država Srbija dobila je i pravo da upravlja prirodnim bogatstvima na teritoriji Crne Gore. U početku neposredno, a potom preko organa zajedničke države u kojima je imala dominaciju

Ni srpskom narodu, ni Srbiji kao državi, međutim, nijesu donijeli „kretanje ka višim nivoima slobode“.

Naime, ako je tačno, naučno je dokazano da je tačno a iskustvom je potvrđena, da onaj ko sputava, guši, ograničava uvećavanje slobode drugog, sam sebi tim činjenjima sputava i umanjuje nivo slobode. To kazuje da su ustanovljenjem Podgoričke skupštine i usvajanjem Odluke koje su kreirali njihovi izaslanici i obezbijedili, uz podršku srpske vojske, da se izvrši aneksija, prisajedinjenje, Crne Gore Srbiji, potom imperijalno-hegemonističkom zabranom da se Crnogorci izjašnjavaju da su po nacionalnosti Crnogorci, što je asimilatorsko činjenje, Srbija i njen narod, po objektivnim mjerilima, sebi su umanjili humanističke, time i nivo svoje slobode, sadržaje i vrijednosti, svoju slobodarsku usmjerenost.

Neposredno i kratkoročno Odluka Podgoričke skupštine Srbiji je donijela vrlo pozitivne efekte u ostvarivanju njene tadašnje politike. Oni su očigledni i nijesu mali. Proširila je njenu teritoriju i obogatila je teritorijom koja ju je učinila pomorskom državom. Odstranjenjem nacionalnog crnogorstva, obezbijedila joj je statističko uvećanje populacije srpske nacionalnosti. To je ojačalo poziciju i ulogu Srbije u procesima stvaranja nove države jugoslovenskih naroda, da se ostvare njena opredjeljenja – da se ustanovi unitarna država, da ona bude kraljevina, da na njenom čelu bude dinastija Karađorđevića, da država bude centralistički ustrojena, da u državnoj vlasti Srbija ima prevagu, da se njen poredak proširi na druge djelove države, te da nova država dobije odrednicu „proširene Srbije“. Time je unutar Srbije ostvarena i pobjeda nad projektom dijela njenih političkih snaga koje je predstavljao Stojan Protić, koje su smatrale da je federalizam strateški interes Srbije i srpstva.

Imperijalne koncepcije

Dugoročno je donijela veliku štetu i Srbiji i srpskom narodu u cjelini. Osnažila je imperijalni načertanijevski duh u Srbiji, koji i jeste njena idejna i politička osnova. Učvrstila je zablude vođstva Srbije i srpskog naroda da je realno moguće ostvarivati imperijalne načertanijevske koncepcije dinamičnog širenja teritorije Srbije.

U sadejstvu sa nizom drugih faktora, to je srpskom narodu i Srbiji donijelo velike nevolje, gubitke, stradanja, žrtve. Dokazuje to bilans rezultata činjenja u ime srpskog naroda, sa njegovom manjom ili većom podrškom, u proteklih 90 godina. Naročito u posljednje dvije decenije. Nekada su to podnijeli pojedini djelovi korpusa srpskog naroda, a u konačnom, gubitnik je srpski narod u cjelini.

Negiranje i prisvajanje crnogorske kulture i drugih crnogorskih istorijskih tekovina i vrijednosti, destrukcija crnogorskog nacionalnog bića i svijesti o crnogorskoj samobitnosti, rušenje dostojanstva crnogorskog naroda – što je sve podloga i sadržina Podgoričke skupštine i Odluke koju je donijela – nijesu donijeli ništa dobro Srbiji i srpskom narodu. Nijesu ni u čemu približili srpski i crnogorski narod. Naprotiv, to je unijelo razdor i neslogu između Crnogorca i Srba. Razdor i neslogu koji su na štetu Srba ne manje nego Crnogoraca. Još određenije, srpsko anticrnogorstvo iskazano organizovanjem Podgoričke skupštine i izdejstvovanjem Odluke koju je ona donijela, negacijom crnogorskog nacionalnog bića, prisvajanjem crnogorske kulture i drugih crnogorskih vrijednosti, u proteklih 80 godina, donijelo je i efekte koji su time iskazano anticrnogorstvo učinili i srpskim antisrpstvom. Gubitak za Srbiju i srpski narod sastoji se u tome što su time, zajedno sa drugim opisanim činjenjima prema Crnoj Gori, kako je već kazano, sniženi nivo humanizma i slobodarstva Srbije i njene slobode i proizvedeni podozrenje i nezadovoljstvo crnogorskog naroda prema činjenjima Srbije. Na drugoj strani to je izazvalo otpor crnogorskog naroda kroz koji su ojačani njegova osjetljivost na svoju nacionalnu samobitnost i državotvornost, usmjerenost na jačanje i učvršćivanje komponenti svoje posebnosti i samobitnosti, odlučnost da brani crnogorstvo i crnogorska kulturna, politička i druga samobitnost.

Konflikti i sukobi

I sadašnje negiranje, u ime srpstva, crnogorske nacije, samobitnosti, crnogorske kulture, i usmjerenje da se ponovo likvidira crnogorska država i na srpsko-crnogorskom prostoru obnovi unitarna država, kretanje je putem duha Podgoričke skupštine i Odluke koju je donijela. Ponavljanje je i potenciranje srpskog anticrnogorstva čiji efekti takođe ih ponovo čine srpskim antisrpstvom. Srpstvu mnogo šteti, a crnogorstvo usmjerava da se učvršćuje, jača, odlučnije i uspješnije brani. Rezultat nije međusobno približavanje, već udaljavanje.

Rečeno ne znači, naravno, da u procesima suprotstavljanja Podgoričkoj skupštini i obezbjeđivanja sprovođenja njene Odluke nije bilo i crnogorskog nacionalizma. Rečeno ima značenje utvrđenja da polazište, matica i cilj tog otpora, u granicama organizovano usmjerenog činjenja, nije crnogorski nacionalizam, nego legitimna odbrana prava i stvarnih interesa naroda Crne Gore. Ne znači ni negiranje opravdanosti i potrebe da se crnogorski nacionalizam, kada se ispolji u bilo kojem obliku, kritikuje i osuđuje u ime srpstva, kao i u ime svakoga drugog. Značenje rečenog je da je srpsko negiranje crnogorske nacije, rascrnogorčavanje crnogorske kulture, nasilje koje je činjeno u ime sprovođenja Odluke nije samo srpsko anticrnogorstvo, nego je istovremeno i srpsko antisrpstvo, budući da proizvodi konflikte i sukobe koji štete i srpstvu. Isto kao što bi crnogorsko antisrpstvo, ako bi se i kada bi se u ime crnogorstva negirala srpska nacija, kultura, državnost, bilo istovremeno i crnogorsko anticrnogorstvo. Jer, ne šteti, iz istih razloga, samo srpstvu nego i crnogorstvu.

Dakle, u ukupnom 90-godišnjem bilansu ishoda i dejstva Odluke Podgoričke skupštine, ne dominiraju pozitivni efekti ni za Srbiju, ni za srpski narod. Bilans kazuje da je tadašnji vrh Srbije, trčeći za privremenim uspjesima, ispustio da dubinski sagleda i procijeni trajne i strateške interese Srbije i cijelog srpskog naroda. Da je izdejstvovao donošenje Odluke Podgoričke skupštine bez vizionarskih pogleda na budućnost.

Netačno tvrđenje

c) Podgorička skupština i Odluka koju je ona donijela ništa dobro nije donijela ni stvaranju zajedničke države jugoslovenskih naroda. Netačno je tvrđenje da je tek sa njima otvoren put za njeno stvaranje. Taj put je široko otvoren prije ustanovljenja Podgoričke skupštine. Prije nje su se odlučno i neopozivo izjasnili za stupanje u zajedničku državu svi koji su je stvorili 1. decembra 1918. godine. Izričito se izjasnila i Crna Gora za stvaranje države jugoslovenskih naroda i zemalja, iskazujući samo svoj predlog, za raspravu, da se sačuva posebnost svakog naroda i svake tadašnje zemlje, a da zajednički utvrde oblik vladavine u toj zajedničkoj državi i osnovni principi njenog državnog uređenja.

Uticaj Odluke da se ustanovi unitarna, a ne federativna, država jugoslovenskih naroda i da bude visoko centralizovana. Uz sadejstvo i drugih činilaca i tekućih činjenja, to je rezultiralo da jugoslovenska država od početka bude ispunjena protivrečnostima, neslogama, neslobodom, da u njoj nema jednakosti građana i ravnopravnosti naroda, bez kojih nema ni prave slobode. Da bude nedemokratska, nestabilna, sa velikim nezadovoljstvima pojedinih njenih djelova, što je kontinuirano izazivalo trzavice i rivalitete i rezultiralo nestabilnošću države, nedemokratskim činjenjima vlasti, usporenim razvojem i mnogim drugim tokovima negativnim za srpski narod ne manje nego za druge jugoslovenske narode. To stanje dovelo je u položaj vođstvo srpskog naroda da u avgustu 1939. godine pristane na napuštanje unitarističko-centralističkog koncepta i ustanovljenje Banovine Hrvatske. Da jedini put boljem vidi i nađe u federalizaciji zajedničke države. Da krene tim putem koji je zakrčen i zatvoren upravo Odlukom Podgoričke skupštine. Učinjeno je to sa zakašnjenjem od dvije decenije, pošto je u krajnjem bilansu unitarističko-centralističke koncepcije veoma mnogo rezultata negativnih i za srpski narod.

http://www.pobjeda.co.me/citanje.php?datum=2011-03-11&id=203402

Opšte nezadovoljstvo Srbijom, nade izgubljene

U pismu popa Steva Drecuna, upućenom mitropolitu Mitrofanu Banu, precizira se: „… Većina naroda izgleda da je nezadovoljna odlukama Podgoričke skupštine zato što je Crna Gora pripojena Srbiji, a nije kao zasebna jedinica ušla u jugoslovensku državu“

16. Direktno uzrokovane negativne posljedice u Crnoj Gori načina donošenja i sadržine Odluke Podgoričke skupštine

Način donošenja, pravno-regulativna određenja Odluke Podgoričke skupštine i ekspresni početak njenog sprovođenja sa smjerom da narod Crne Gore bespogovorno pokori njenim određenjima, rezultirali su velikim i brojnim negativnim posljedicama za Crnu Goru i njen narod. U svim oblastima života.

Bez ambicije na iscrpnost, identifikujem najznačajnije negativne posljedice.

a) Povreda dostojanstva naroda, njegovog „slobodnog doma“ i

Ustanak za njihovu velikog dijela crnogorskog naroda u krvi ugušen

Početak sprovođenja sadržine Odluke u crnogorskom narodu proizveo je osjećaj povrede njegovog dostojanstva, „slobodnog doma“, njegoševske „junačke slobode“ i probudio shvatanje obaveze nemirenja sa podređivanjem drugom. To je bio tadašnji pogled na svijet Crnogoraca. Pogled građen, vajan i odgajen u vjekovnoj borbi za slobodu. Pogled čiju je sadržinu ispunjavalo shvatanje da je i pravo i dužnost junaka da se čast, dostojanstvo, pravo naroda na slobodu, opstanak države, mora braniti, sa oružjem ako se drugačije ne mogu odbraniti. Da se oružje može upotrijebiti protiv svakoga, pa i protiv vlasti koja djeluje.

Time je uzrokovan pokret otpora velikog dijela crnogorskog naroda, koji je dobio oblik oružanog Ustanka započetog na Božić 1919. godine, koji je u krvi ugušen, donio brojne žrtve, duboke raskole i sukobe u crnogorskom narodu, sa nizom negativnih implikacija, čiji izdanci traju i sada. Ustanka koji se neadekvatno označava „pobuna“. Neadekvatno zato što je „pobuna“ imenska oznaka za suprotstavljanje pravno nepravednom, sa zahtjevom da se poštuje, da se ne krši, postojeći pravni poredak. Otpor crnogorskog naroda bio je ciljno usmjeren protiv pravnog poretka ustanovljenog Odlukom Podgoričke skupštine. Poretka koji je ekspresno, uz asistenciju vojske koja nije bila crnogorska, zaveden u Crnoj Gori. A otpor poretku, koji ima oružani oblik, ustanak je. Ni po sadržini i ciljevima to nije bila „pobuna“ već smišljen i jasno formulisan državotvorni projekat. Neuspio, ali je to bio.

Protiv volje naroda

To je prva i krucijalna posljedica nelegalnosti, nelegitimnosti i sadržine pravno-regulativnih određenja Odluke Podgoričke skupštine.

Činjenice negiraju tvrdnje da je Ustanak („pobuna“) podignut radi interesa kralja Nikole ili radi postizanja da Crna Gora tada ostane potpuno samostalna i izvan države jugoslovenskih naroda. Podignut je protiv izvršenja određenja o aneksiji, prisajedinjenju Crne Gore državi Srbiji. Nekoliko činjenica koje negiraju tu tvrdnju:

Ustanički odbor je na samom početka Ustanka, u Bajicama, donio dokument, koji se smatra programom tog Ustanka, što i jeste, i uputio ga Izvršnom narodnom odboru za sprovođenje Odluke Podgoričke skupštine. U njemu se osporava legitimitet Podgoričke skupštine zato što je ustanovljena i sazvana „protiv ustavnih odredaba naše zemlje, a najviše protiv volje apsolutne većine crnogorskog naroda, što je dalo povoda da se protiv skupštinske Odluke… digne opšti pokret i ustanak u Crnoj Gori“. A u prvoj tački precizira se: „Mi smo svi složni da Crna Gora uđe punopravna sa drugim pokrajinama u jednu veliku jugoslovensku državu, bez ikakvih unutrašnjih političkih granica – oblik vladavine ostavljamo da punopravno riješi redovno izabrana skupština svih Jugoslovena (konstituanta) čemu ćemo se srdačno pokoriti“. U Preambuli tog dokumenta se i konstatuje da je nastajanje i djelovanje pokreta i Ustanka protiv Odluke Podgoričke skupštine, da je u funkciji postizanja ujedinjenja, a protiv sjedinjenja. Da se uspostavi stanje „koje dostojno odgovara crnogorskom imenu u budućoj državi Jugoslaviji“.

Iskrenost težaka

Nekoliko stotina aktivnih učesnika Ustanka, „stavljenih pod sud“ odlukama tadašnjeg Okružnog suda u Cetinju i Nikšiću, svojim iskazima, često pisanih rukom i sa tekstom koji otkriva jedva pismenost, potvrđuje da su se borili za ujedinjenje kakvom je težio narod Crne Gore, a protiv sjedinjenja pod firmom ujedinjenja. U spisima tih sudova, naime, postoje njihove izjave o motivima i ciljevima njihovog učešća u tom Ustanku. U svim odbranama pred sudom, zna se, ima prećutkivanja, prilagođavanja, prekrajanja, da bi se sebi izdejstvovala povoljnija pozicija. U ovim, međutim, postoji iskrenost ondašnjih težaka iz moralno čvrstih sredina iz okoline Cetinja i Nikšića. Iskrenost čija je sadržina bila dokaz za potvrdu optuženja. Jedan od takvih iskaza je i iskaz Đorđija Draškovića, pisan rukom, kratak (ta kratkoća, sama po sebi ukazuje da nema mnogo priče kada se govori istina, a da težaci nijesu usmjereni da dugom pričom prikrivaju istinu), koji u cjelini glasi: „Potpisati podnosim tužbu tom Slavnom sudu protivu optužbe isljednog odbora tog suda. Isljedni odbor me optužio da sam se ja borio za samostalnost Crne Gore i da sam bio protivu ujedinjenja. Navodi (malo „n“ – napomena M. Š.) isljednog odbora su potpuno neistiniti jer nijesam se borio za samostalnost C. G. niti sam toliko lud da sam se borio protivu ujedinjenja da okaljam ono našto su moji preci prije pet stotina godina radili već sam se borio da C. G. uđe u Jugoslaviju ravnopravno kao i druga pokrajina. Za (malo „z“ – napomena M. Š.) cijelo vrijeme koje sam bio u šumi kao i ranije pozivam se na cijelo pleme Bjeličko neka ono osvjedoči Kakvo (veliko „K“ – napomena M. Š.) je moje vladanje bilo. Ostajem unadi (spojeno – napomena M. Š.) da će taj Slavni Sud donijeti pravilno rješenje ne obazirući se na volju pojedinaca. Pokoran sudu Đorđije Drašković“. Žalba je datirana – „21 – 6 – 1920. god.“

Paradoksalna je i žalosna posljedica Odluke Podgoričke skupštine i kršenje zakona od strane sudova – u ime zakonitosti! Nije zabilježeno slično u literaturi. Pripadnici Ustanka, naime, optuženi su i osuđeni, neki i po 20 godina, za „krivično djelo iz čl. 87a i 87b Krivičnog zakonika za Knjaževinu Crnu Goru“, iz 1906. godine. Krivično djelo koje se po tim odredbama izvršava radnjama učinjenim sa ciljem: „a) da se zakoniti red nasljedstva Prestola ili Ustav zemaljski nasilno promijene, ili Vladalac spriječi da vrši ustavna prava“; i „b) da se oblast državna ili neki dio njen spoji sa stranom državom ili da se neki dio oblasti države otrgne od cjeline“. Dakle, zaštitni objekti tih krivičnih djela su: Ustav, teritorijalni integritet Crne Gore i ustavna prava vladaoca. A Ustanak, čiji su oni bili učesnici, upravo je podignut radi zaštite važećeg Ustava i da se teritorija Crne Gore ne spoji Srbiji.

Paradoks koji kazuje da sloboda i prava građana Crne Gore nijesu bili zaštićeni čak ni od sudova, koji su štitili politiku aneksije, a ne ljudska prava i dosljednu primjenu zakona.

Razočarane sve nade

Više desetina težaka (seljaka) iz okoline Cetinja i Nikšića u svojim pisanim izjavama, dakle, iskazuje svijest da Odluka Podgoričke skupštine nije ujedinjenje kakvom je crnogorski narod težio i da njihovo protivljenje izvršenju Odluke Podgoričke skupštine nije motivisano protivljenjem ujedinjenju kakvo je crnogorski narod težio, nego zloupotrebi toga sa onim što određuje Odluka Podgoričke skupštine.

Motiv i cilj Ustanka na isti način utvrđuju i savremenici koji nijesu učestvovali u Ustanku, njegovi protivnici ili neutralni prema njemu. U pismu popa Steva Drecuna, na primjer, upućenom mitropolitu Mitrofanu Banu, precizira se: „… Većina naroda izgleda da je nezadovoljna odlukama Podgoričke skupštine zato što je Crna Gora pripojena Srbiji, a nije kao zasebna jedinica ušla u jugoslovensku državu“.

Pošto je Ustanak („pobuna“) u „krvi ugušen“, komandant srpskih trupa u svom izvještaju pisanom u januaru 1919. konstatuje: „1. Nezadovoljstvo sa Srbijom – opšte, jer su razočarane sve nade: i političke i ekonomske“.

Pokret i Ustanak („pobuna“) protiv izvršenja Odluke Podgoričke skupštine ukorijenjeni su u narodu Crne Gore, u njegovo socijalno tkivo. To kazuje teritorijalna rasprostranjenost i brojnost ustanika. Ustanak je, naime, obuhvatio stanovništvo na teritoriji Crne Gore od Lovćena i Rumije do Nikšića, Rovaca i Morače. Po broju pripadnika i podržavalaca bio je „masovniji od snaga unionista, branilaca Odluke Podgoričke skupštine“. Ali su ga branioci Odluke slomili zato što su snage ustanika bile slabije naoružane i što je bila „neozbiljnija njihova organizacija“. Utvrđuje to Jovan Ćetković, u svojoj već citiranoj knjizi (str. 331-335), tadašnji istaknuti unionista. Kao komandant jedinice na Orlovom kršu koja je oružano slamala Ustanak i pokret, ne bi imao razloga da uveličava broj onih koji su digli Ustanak.

b) Zločini vlasti u Crnoj Gori

Više dokumenata svjedoči o zločinima vlasti u Crnoj Gori. Zločinima za koja izvršioci nijesu odgovarali.

Jovan Đonović u svom govoru, u svojstvu poslanika, u Skupštini Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, prilikom razmatranja budžeta Ministarstva unutrašnjih poslova za 1921. godinu, svjedoči o masovnom zločinu vlasti u prvoj godini nakon donošenja Odluke Podgoričke skupštine. Nema nijednog razloga da se sumnja u objektivnost njegovog kazivanja. On je veoma obrazovani intelektualac, poznavalac sistema i života u nekoliko evropskih država i u SAD, u kojoj je živio više godina i izdavao dva lista (u Čikagu i u Bjut-Montani). Zajedno sa Markom Dakovićem i Todorom Božovićem rukovodio je studentskim omladinskim pokretom protiv donošenja Ustava za Knjaževinu Crnu Goru 1905. i za prisajedinjenje Crne Gore državi Srbiji. Kao visoki intelektualac znao je šta govori i značenje toga što govori. Znao je i za istorijsku odgovornost govora poslanika u Skupštini.

Regruti na betonu

U svojstvu poslanika, najavljujući da će govoriti o „greškama vlasti“, u tom govoru on je rekao: „Veselio bih se kada to ne bih morao činiti. Ali, bolje govoriti otvoreno: 1919. godine pozvale su vojne vlasti regrute iz Crne Gore. Međutim, za te regrute ništa nije bilo spremljeno sem golih zidina u nekim starim kasarnama. Bačeni su na beton bez pokrivača i prostirke. I tako su dočekali zimu. Četiri stotine njih se poboljelo, a tri stotine umrlo bez ikakve ozbiljne ljekarske pomoći. Pa ovo nije greška; ovo je zločin“. Zatim „Čitavi krajevi bili (su) stavljeni van zakona, pomoću nekih naročitih mera. Prema onima koji su bili oglašeni odmetničkim jatacima, bile su dozvoljene sve, i najteže mere. Trebalo je goniti odmetnike… ali nije trebalo pritiskivati i goniti nevine ljude koji nisu odmetnici, niti primaju, niti pomažu odmetnike. Nije se smela baciti ljaga na ispravne građane i nazivati ih izdajnicima“. „Ja bih mogao da iznesem vazdan primjera nepravilnog postupanja vlasti. Jer se tamo radilo kao da se nije Crna Gora izglasala sa oduševljenjem za jedinstvo sa Srbijom, već kao da je okupirana borbom i ratom. Pa su bezumni, naročito upravni, nazvali Crnogorce izdajnicima. Koga su oni izdali? Da neće biti obratno, da su oni izdati!“

U tekstu se navodi i nekoliko konkretnih primjera nezakonitog odnosa prema građanima i čitavim krajevima.

„Pravdanje toga i „državnim interesom“, skrivanje je da je to činjeno radi uništavanja političkog i kulturnog crnogorstva, i time zaštite unitarizma, državnog i nacionalnog“.

Crna Gora ne želi da bude bilo čija prćija

Tvrdnju da su i pokret i ustanak motivisani isključivo odbranom kralja Nikole, da su u njihovoj osnovi i u njihovom cilju isključivo „dinastički interesi“, negira i izvještaj obavještajne službe francuske mornarice od 23. decembra. U njemu se konstatuje: „Ova partija (osim porodice Popovića špijuna kralja Nikole) ne želi i neće povratak kralja Nikole u Crnu Goru, njihova jedina želja je da vide svoju zemlju da uđe u veliku Jugoslaviju sa istim pravima i prerogativima kao Kraljevina Srbija, a dinastičko pitanje treba da bude ostavljeno da ga riješi velika jugoslovenska konstituanta, koja je jedino kompetentna da izabere formu uprave… Ova partija najzad ne želi da Crna Gora bude bilo čija prćija“.

http://www.pobjeda.co.me/citanje.php?datum=2011-03-12&id=203504

Zločini vlasti i vojske

Nije niko odgovarao, na primjer, za zločinstvo izvršeno ubistvom porodice Petra Zvicera – majke, supruge, troje djece, brata od 13 godina i sestre stare 20 godina – samo zato što je Petar odbijao da se pokori odluci Podgoričke skupštine i kao „komita“ bio u ilegalstvu. Žena i troje djece ubijeni su spaljivanjem u zatvorenoj porodičnoj kući

Beogradski list Tribuna, u broju od 23. novembra 1920, konstatuje „da je u Crnoj Gori krvavi režim“ i opisao je dio „zločina vlasti i vojske u Crnoj Gori“. List Obzor, koji je izlazio u Zagrebu, 4. maja 1921. godine, objavio je pitanje poslanika Jovana Tomaševića, Pavla Žižića, Ljubomira Gligorijevića i Živka Cvetkovića upućeno ministru unutrašnjih poslova, u kojem je iskazan niz konkretnih podataka, uključujući imena i prezimena, mjesta, datume, očevidce, o teroru vlasti na području Kolašina i Bijelog Polja. (Vidjeti izvode iz njih u knjizi Uloga Francuske u nasilnoj aneksiji Crne Gore, VIII dio).

Iz neizbrojivih zločinačkih ubistava koje su činili organi vlasti bez odgovornosti izdvajam za ilustraciju samo dva.

Nije niko odgovarao, na primjer, za zločinstvo izvršeno ubistvom porodice Petra Zvicera – majke, supruge, troje djece, brata od 13 godina i sestre stare 20 godina – samo zato što je Petar odbijao da se pokori Odluci Podgoričke skupštine i kao „komita“ bio u ilegalstvu. Žena i troje djece ubijeni su spaljivanjem u zatvorenoj porodičnoj kući. Ubistvo je 25. aprila 1923. godine izvršila regularna žandarmerijska jedinica kojom je komandovao žandarmerijski major, čije je ime i javno obznanjeno. O ubistvu, motivima i načinu njegovog izvršenja, identifikujući izvršioce institucionalno i personalno, poslanik Savo Vuletić 27. jula 1925. godine govorio je u Skupštini Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Opisao je zločin, oštro protestovao, zahtijevao sprovođenje istrage i privođenje odgovornosti učinilaca ovog zločina. Isto je ponovio drugi poslanik federalističke stranke na sjednici Skupštine 16. februara 1926. Sve je bilo bez efekta.

Svirepa mučenja i ubistva

Među svirepim mučenjima i ubistvima je i mučenje i ubistvo majora Šćepana Mijuškovića i njegovog brata Šćepana, koji je veliki junak i zaslužnik i Crne Gore i Srbije. Komandovao je Pješivačkim bataljonom u borbama oko Skadra, koji je zauzeo tvrđavu Lješ, od dotadašnjeg komandanta tvrđave primio ključeve tvrđave i sablju (sada se nalazi u Cetinjskom muzeju). U Drugom balkanskom ratu komandovao je bataljonom koji je zarobio oko 600 bugarskih vojnika, zašto ga je kralj Srbije Petar Karađorđević odlikovao Karađorđevom zvijezdom. U Prvom svjetskom ratu komandovao je bataljonom koji je forsiranjem Drine omogućio prodor crnogorske vojske u pravcu Sarajeva i potiskivanje austrougarske vojske sa te teritorije. Prilikom tog forsiranja dva puta je ranjen. Za ispoljeno junaštvo odato mu je zvanično priznanje, u pisanom obliku, od Vrhovne komande vojske Srbije. Istoričar Bogdan Gledović, u televizijskoj emisiji na Božić 2001. godine, na I programu RTCG, govoreći o junacima Mojkovačke bitke, za Šćepana Mijuškovića je rekao: na Javoru u oktobru 1915. godine, kada mu je raportirano da jedinica nema municije, Šćepan je odgovorio komandom: „Imamo bajonete i sablje, nastavlja se borba do kraja“!

To je junački lik Šćepana Mijuškovića. Svojim junaštvom zaslužio je izuzetno poštovanje i Crne Gore i Srbije. Umjesto da mu se iskaže poštovanje i u novoj državi, zločinački je mučen i ubijen u Nikšiću, koji je njegov rodni kraj. Istovremeno je ubijen i njegov brat.

Više puta pomenuti Jovan Ćetković, veliki privrženik unionističkog pokreta, u vrijeme izbora članova Podgoričke skupštine, nije ovdje suvišno ponoviti, povjerenik unionista u Lješanskoj nahiji, jedan od vojnih starješina vojske unionista na Orlovom kršu, u knjižici Smrt majora Šćepana Mijuškovića pred sudom, izdatoj 1930, opisao je ubistvo majora Mijuškovića i njegovog brata i odnos vlasti prema njihovim ubicama. Ne može se pretpostavljati da je pristrasno u korist protivnika Odluke Podgoričke skupštine prikazao činjenice. Njegov opis potkrijepljen je i tekstovima optužnice i prvostepene presude, koje je objavio u integralnom tekstu. U njoj, pored ostalog, utvrđuje: Šćepana Mijuškovića i njegovog brata na svirep način je mučio i ubio 21. februara 1924. godine komandir žandarmerije u Nikšiću, kapetan Milan Kalabić, sa saučesnicima, u zgradi Žandarmerijske stanice u Nikšiću. Učinio je to zbog pretpostavljene sumnje da održavaju vezu sa odmetnutim protivnicima Odluke Podgoričke skupštine. Leš majorov bacio je u jednu provaliju, a njegovog brata u jarak pored puta. Umjesto osude za to, Kalabić je samo premješten na drugo područje. Šest i po godina vlast je odbacivala ili prećutkivala prijave za pokretanje krivičnog postupaka protiv Kalabića. Odbijala je to, uprkos činjenici da je to njegovo činjenje prezentirao poslanik Savo Vuletić, u obliku interpelacije, 9. jula 1925. godine u tadašnjoj Skupštini Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Njegovu interpelaciju prenio je podgorički list Crnogorac od 18. jula 1925. godine. Slobodna misao u Nikšiću, od 13. februara 1928. godine, objavila je pismo Nika K. Mijuškovića upućeno tadašnjem ministru vojske i mornarice, u kojem je tražio istragu i suđenje. Sve je bilo poznato, javni pritisak je vršen, a vlast je ćutala.

Gdje nestaje čovjek

Krivični postupak protiv Kalabića započeo je blagodareći upornosti braće Mijuškovića i pravnoj sposobnosti, odlučnosti i upornosti njihovog zastupnika advokata Vukčevića. Dokazi koje su podnijeli, opredijelili su Okružni sud u Nikšiću da, rukovodeći se načelima legaliteta, započne krivični postupak. Krivično gonjenje je potom preuzeo i optužnicu podigao novi i odvažni državni tužilac. Okružni sud u Nikšiću je 6. oktobra 1930. započeo pretres, a 19. oktobra donio presudu kojom je osudio Kalabića. Viši sud je potvrdio presudu. Konačnom presudom osuđen je na 14 godina zatvora. Umjesto da slijedi moralna i politička osuda, slijedile su pisane peticije da se pusti iz zatvora „kao borac za nacionalnu stvar“. Pomilovan je pošto je u zatvoru proveo oko godinu dana i otpušten sa izdržavanja kazne. U decembru 1932. godine vraćen je u službu, unaprijeđen u viši čin i odlikovan Karađorđevom zvijezdom. I ovim povodom ima razloga za prisjećanje na upitni stih Miroslava Antića – „Gde to zaista nestaje čovek, gde nestaje čovečnost“?

c) Zadržano opšte siromaštvo naroda Crne Gore

Ekonomsko stanje u Crnoj Gori u datom vremenu irelevantno je za utvrđenje legitimnosti i legalnosti ustanovljenja Podgoričke skupštine i Odluke koju je ona donijela. Legalitet je isključivo na pravnom, a legitimitet na pravno-političkom polju. Pitanje izbora rješavanja ekonomskog razvoja je na političkom polju. Unutrašnje i međunarodno pravo ne daju nikome ovlašćenje da ukida državu zbog toga što nije povoljno njeno ekonomsko stanje.

Ipak, obavezu da se utvrdi da li je Odluka Podgoričke skupštine zaista Crnu Goru izvela na put prevazilaženja njenog sveopšteg siromaštva nalaže tvrdnja da Crna Gora nije mogla ekonomski opstati kao samostalna i nezavisna država, da je svoj „budžet sastavljala uz obilatu subvenciju ruske vlade“ i „pomoći nekih drugih vlada“, i da je zato opravdan i pravedan izbor njene budućnosti učinjen Odlukom Podgoričke skupštine – što tvrdi i jedan istaknuti istoričar i što smatra krunskim dokazom legitimnosti Podgoričke skupštine i njene Odluke.

CG liči na prosjaka

Istina je da je 1918. godine bilo sveopšte siromaštvo u Crnoj Gori. Nije nijednim istraživanjem utvrđeno da je ekonomsko stanje pretežno dominantno ili isključivo uticalo da se svi relevantni činioci u Crnoj Gori i Crne Gore, od naroda do kralja Nikole, opredijele, prije ustanovljenja Podgoričke skupštine, da Crna Gora stupi u zajedničku državu jugoslovenskih naroda i zemalja, da na proširenom prostoru osigurava svoj ekonomski razvoj. Vjerovatnije je da bi se Crna Gora, u datim okolnostima, tako opredijelila pa da je u njoj vladalo uvjerenje da bi i kao samostalna država mogla ekonomski opstati.

Činjenice daju odgovor na pitanje da li je Odluka Podgoričke skupštine zaista otvorila procese otklanjanja sveopšteg siromaštva Crne Gore i njenog ekonomskog prosperiteta. One kazuju da je u Crnoj Gori, u toku svih 23 godine koliko je trajao njen položaj utvrđen Odlukom, zadržano opšte ekonomsko siromaštvo, da je njen veoma mali ekonomski uspon bio znatno manji od ekonomskog uspona Srbije.

Bez pretenzija na punu iscrpnost, jedan set činjenica koje to dokazuju.

(1)List Slobodna misao, koji je izlazio u Nikšiću od 1922. do 1941. godine, imao je pozitivan stav prema Odluci Podgoričke skupštine. Podgoričku skupštinu i njenu Odluku tretirao je kao doprinos ostvarenju jugoslovenske ideje i oštro se suprotstavljao svemu što je upereno protiv njih. „Čvrsto je stajao na njenom stanovištu“. U svojim tekstovima opravdavao je unitarnu državu. U analitički obuhvatnim i sadržinski bogatim tekstovima iz oblasti ekonomskog života u Crnoj Gori, koje je kontinuirano objavljivao, povodom desetogodišnjice stvaranja jugoslovenske države konstatuje: „Nema nijedne pokrajine, nema nijednog kraja koji podnosi više i toliko patnji i muka koliko podnosi danas Crna Gora. Postoje razočarenje i nezadovoljstvo položajem Crne Gore u jugoslovenskoj zajednici i ekonomskim stanjem“. O radu poslanika koji su u Crnoj Gori birani za poslanike u Skupštinu jugoslovenske zajednice, konstatuje se: u Crnoj Gori izabrani „poslanici služe strankama i stranačkim glavešinama“. Razlog za nezadovoljstvo formulisan je ovako: „Politika dosadašnjih vlada prema Crnoj Gori išla je k tome da se Crna Gora korumpira i što više politički degradira. Ona u jugoslovenskoj zajednici liči na prosjaka, mada je toj zajednici dala sva svoja blaga“. Dalje se nastavlja: „Sačuvan je jedan nacrt, jedan plan Njegoša, crnogorskog novca. Na tom nacrtu predstavljena je Crna Gora na jedan originalan simboličan način, kao zmija savijena u krug, s glavom okrenutom napolje i gotovom za napad. U takvom tragičnom stavu nalazi se Crna Gora i danas savijena, povučena u se, ljuta i ogorčena, gotova na sve. Iz tog stava ona bi trebala jedanput da izlazi. Pa bilo da ujeda i truje sve oko sebe, bilo da se prući u slobodan i nesmetan život“.

Za saniranje kuća ništa

Ovi citati iz seriozne publikacije kazuju kako su razumni i sposobni savremenici vidjeli stanje na kraju prve decenije „ujedinjenja“, koliko su unionisti brinuli o narodu a koliko da za sebe obezbijede dobre pozicije „služeći strankama i stranačkim glavešinama“. Ipak, nijesu dovoljan dokaz o ekonomskom stanju Crne Gore u periodu od 1918. do 1941. Zato su neophodne druge činjenice. One i slijede.

Ranije citirano (u odjeljku teksta o Svenarodnom zboru na Ćemovskom polju) iz lista Glas naroda od 4. aprila 1928, da je Crna Gora „opustošena, gola i uboga stoji i danas kakva je izašla iz krvavog orkana prilikom oslobođenja 1918…“ kazuje u biti isto.

(2) U već citiranom iskazu unioniste Jovana Đonovića u svojstvu poslanika prilikom razmatranja budžeta za 1921. godinu, konstatuje se i sljedeće: „Država je imala sredstava novčanih da ih potroši i za nepotrebne stvari; međutim, nije bilo sredstava da se ovom kraju pruži mogućnost rada i zarade; …Crnogorcima treba stvoriti (uslove) za rad; treba im pomoći da podignu popaljene kuće. Kada su bačene milijarde na nekorisne poslove, moglo se utrošiti i nekoliko miliona dinara za saniranje stanja u Crnoj Gori. Na svadbu moglo se mnogo potrošiti, a na saniranje prilika u Crnoj Gori ništa“.

Paljenje kuća i druge nečovječnosti

Zločinstva su vršena i paljenjem velikog broja mukom sirotinjskom izgrađenih kuća i nizom raznoraznih nečovječnosti tada činjenih.

Vršenje ovih i drugih zločinstava ne može naći oslonac i opravdanje u tekstu Odluke Podgoričke skupštine. Ne može ih naći ni najzlonamjernije njeno čitanje i tumačenje. Nijesu ni neposredni rezultat koji podrazumijeva izvršenje Odluke Podgoričke skupštine. Međutim, ne može se ni poreći da je Odluka Podgoričke skupštine otvorila put za odlučnost da se svako u Crnoj Gori prisili da se podredi i pokori uspostavljenoj vlasti i toleranciji vlasti prema zločinima i zločinstvima nizu drugih nečovječnih činjenja na tlu Crne Gore.

Zločinstva takođe ne određuju ni karakter, ni sadržinu, ni smisao Odluke Podgoričke skupštine. Ali, isto tako ne može se ni žmureti pred tim činjenicama kao da nemaju ama baš nikakvu uzročno-posljedičnu vezu sa njom. Ta veza između njih postoji u njenom fundamentu – da se ponište državni, nacionalni, kulturni i sveukupni crnogorski identitet.

http://www.pobjeda.co.me/citanje.php?datum=2011-03-13&id=203553

Razvoj stao, pare uzimaju drugi

Glad je ublažena, ali su porasli dugovi seljaka. Opozicioni list Glas naroda od 21. februara 1928. godine, pod naslovom Žrtve gladi, obavještava i o smrti dva lica od gladi, od kojih je jedno dijete od devet godina. A u broju od 13. novembra 1928. godine konstatuje: „Na ishranu Crnogoraca, od kako smo se ujedinili, nikada se ozbiljno nije mislilo, a uvijek se o njoj pričalo, kao što se sad samo priča i laže a od ishrane nema ništa“

Drugi unionista, dr Nikola Đonović, pisac 12 knjiga različitog obima i više članaka u časopisima i listovima između dva svjetska rata, u svojoj knjizi Iskustvo i potrebe Crne Gore, objavljenoj 1933. godine, utvrđuje: „…nekadašnja crnogorska država uspela (je) bila iz svojih beznačajnih sredstava, koja su bila deset puta manja od budžeta naše prestoničke opštine, da izradi sistem dobrih kolskih puteva, da podigne za ono vreme dovoljno javnih građevina, da zasnuje izvesne zdravstvene i kulturne ustanove itd. Novo vreme je ovome vrlo malo dodalo: dve-tri javne građevine upola dovršene“. Utvrđuje, takođe, da su „Crnoj Gori zakinute reparacije koje joj pripadaju“ i da je na njenoj teritoriji „utrošeno samo 5.000.000 zl. maraka za javne potrebe“, što je samo djelić od onog što je Crnoj Gori pripadalo i uplaćeno jugoslovenskoj vladi. U svojoj drugoj knjizi Zahtjevi Crne Gore, privredni i politički, objavljenoj 1936. godine, u završnici analize ekonomskog stanja konstatuje: da je na teritoriji Crne Gore realizovana svekolika suma reparacija koja je pripadala Crnoj Gori „privredni položaj ovih krajeva danas bi bio sasvim drugi“. Knjigu završava ovim konstatovanjem: „Iz ovoga pregleda stvari videli smo da ni državna saobraćajna politika, ni državna ekonomska i finansijska politika, ni socijalna politika, niti ma kakav drugi pozitivni državni rad u ovom kraju ne predstavlja u pozitivnom smislu ništa, niti se o njemu kao nekoj pozitivnoj akciji može govoriti“.

Iscrpljivanje privrede

(3) Rezultati istraživanja obavljenih primjenom naučnih metoda poslije Drugog svjetskog rata sadrže gromadan skup i sklop činjenica koje čvrsto dokazuju da je stvaranje jugoslovenske države „s jedne strane omogućavalo – preko proširenog jugoslovenskog tržišta – razvitak proizvodnih snaga, a s druge strane, uključenje nerazvijene Crne Gore u jugoslovensku privredu, na koju su djelovali zakoni robne proizvodnje kapitalizma, otežavalo je razvitak privrede u Crnoj Gori, jer u oštroj borbi njena privreda nije mogla izdržati konkurenciju“… „Putem razmjene robe vršilo se prelivanje jednog dijela rada iz Crne Gore u druge industrijske grane (koje su bile van nje – napomena M. Š.) koje su proizvodile robu mnogo jeftinije. To je iscrpljivalo ionako zaostalu privredu i smanjivalo njenu moć za stvaranje neke značajnije akumulacije“.

Od obilja podataka koji dokazuju i potvrđuju kazano, iskazujem jedan skup i sklop iz sadržinski veoma bogate, na rezultatima veoma kvalitetno sprovedenog istraživanja zasnovane, monografske studije Privredni razvitak Crne Gore 1918 – 1941, autora istaknutog ekonomiste Spasoja Medenice, objavljene 1959. godine:

Crna Gora sve do 1941. „nije povezana željezničkim prugama sa drugim krajevima“ države, „izuzev što je 1938. godine (dakle, 20 godina poslije „ujedinjenja“ – M. Š.) izgrađena pruga uzanog kolosjeka od Bileće do Nikšića, koja je „periferno vezana za željezničku mrežu Bosne i Hercegovine“, „pa nije mogla imati neki veći značaj za privredni razvitak Crne Gore“. Međutim, „u Jugoslaviji je, od 1918. do 1941, izgrađeno 1.840 km novih željezničkih pruga, od čega otpada na Srbiju 40%. Od 1918. do 1941. godine na teritoriji Crne Gore izgrađeno je 187 kilometara kolskih, makadamskih puteva, između gradova u Crnoj Gori. Dovršen je put od Andrijevice do Peći, čiju je izgradnju započela Crna Gora a prije Prvog svjetskog rata. Izgrađeni makadamski putevi kojima je Nikšić povezan sa Trebinjem, Rožaje sa Novim Pazarom, Bijelo Polje sa Prijepoljem. Nijedan metar puteva nije uređen modernije od neravnog makadama. „Širina puteva nigdje nije prelazila šest metara, što je nedovoljno za normalno odvijanje saobraćaja“. „Putevi sa neobičnim usponima i krivinama koji povećavaju troškove eksploatacije oko 40%. Ovom izgradnjom puteva nije riješeno pitanje saobraćaja u Crnoj Gori“. „Industrijska proizvodnja nije bitnije razvijena u toku 23 godine. Do Prvog svjetskog rata Crna Gora je imala 14 preduzeća, naravno malih, u oblasti industrije, a 1939. godine svega 24, u kojima je bilo svega 1.355 uposlenih. Od njih je 7 preduzeća u oblasti šumarstva u kojima je bilo uposleno 936 radnika. Izuzev dvije manje radionice za izradu namještaja, svi drugi su radili u pilanama, koje su prodavale neprerađeno drvo“.

Život u teškim uslovima

Broj uposlenih u industriji „na 1000 stanovnika 16 puta je manji nego u Srbiji“. Sva industrijska preduzeća 1939. godine raspolagala su sa pogonskom snagom od svega 1.520 konjskih snaga, što je na 1000 stanovnika 6,4 puta manje nego u Srbiji“. Od 1918. do 1941. „elektrificirano je samo oko 26 mjesta“, iz „malih, primitivnih termoelektrana, namijenjenih za osvjetljavanje varoši, a ne za pokretanje industrijskih postrojenja“. Na teritoriji Crne Gore „u 1939. godini proizvedeno je svega 952 megavata električne energije“. Nije izgrađena „nijedna hidroelektrana, iako su postojali uslovi za razvoj hidroenergije“. Nije ostvaren uspon ni u poljoprivrednoj proizvodnji i rješavanju agrarnih odnosa. Karakteristike u oblasti poljoprivrede ostale su iste. U svim oblastima – strukturi posjeda, poljoprivrednim površinama, gajenju žitarica, indust r i j s kom bilju, voćarstvu, stočarstvu, ribarstvu. U Crnoj Gori sve do 1941. godine „sitni seljak je živio u teškim uslovima, zaduživao se, postepeno gubio svoje parče zemlje… Ovaj proces propadanja seljaka… proces (je) osiromašivanja, opadanja proizvodnih mogućnosti, opadanja prinosa, stoke, slabljenje ishrane itd, što sve dovodi do smanjenja njihovih prihoda, zaduženja i naposljetku do konačnog gubljenja posjeda“… „Seljački dugovi u Crnoj Gori iznosili su 496 miliona dinara, što je činilo 7,1% od čitavog zaduženja u Jugoslaviji, dok je učešće biljne proizvodnje u Crnoj Gori iznosilo svega 0,30%, a stočne 1,44% u ukupnoj vrijednosti proizvodnje Jugoslavije“. „Ukupno zaduženje seljaka bilo je znatno veće od prihoda koji su ostvarivani u poljoprivredi“. (Procjenjivani su prihodi od poljoprivrede na oko 375 miliona dinara.) „Hipotekarna banka i drugi povjerioci nastojali su da prodajom zemlje dođu do novčanih sredstava koja su bila zamrznuta kroz seljačke dugove“. Proces prodaje zemljišta seljaka, u „kojem bi veliki broj seljaka izgubio svoj posjed“, presjekao je „rat, tako da su seljački dugov i većinom ost a l i n e naplaćeni“. Ukupno stanje je uslovilo da je poljoprivredna proizvodnja ostala nerazvijena.

Iseljavanje Crnogoraca

Sve u svemu, „i pored povoljnih prirodnih bogatstava, Crna Gora u toku dvadeset tri godine života“, koliko je trajalo važenje Odluke Podgoričke skupštine, „nije postigla značajniji napredak u industrijskom razvitku“, u ukupnoj ekonomskoj oblasti. „Zatečeno stanje iz 1918. godine ostalo je gotovo isto“ za čitavih 23 godine – opšte ekonomsko siromaštvo. Jedina bitna novina u tom periodu je – podsticanje iseljavanja Crnogoraca iz Crne Gore.

Podgorička skupština i njena Odluka, dakle, nijesu Crnu Goru izveli na put koji je vodio njenom dinamičnom ekonomskom napretku. Nije je osposobio da makar malo bolje može sama sebi obezbjeđivati ekonomski razvoj. Šta je značila desubjektivizacija Crne Gore Odlukom Podgoričke skupštine, sjedinjenje na toj osnovi umjesto ujedinjenja, ilustruje i ova činjenica: za dvije decenije, od 1947. do 1971. godine, što je gotovo isti vremenski interval kao od 1918. do 1941, Crna Gora, kao federalna država, u federativnoj Jugoslaviji, dostigla je razvojni uspon „70 puta veći od starta“. Znatno manje napredovanje Crne Gore od Srbije i drugih zemalja čijim ujedinjenjem je stvorena jugoslovenska država dogodilo se uprkos toga što je dug Crne Gore unesen u zajedničku državu iznosio 85 dinara po glavi njenih stanovnika, dok su, mjereno po glavi njihovih stanovnika, u zajedničku državu veće dugove unijeli Srbija (oko 196 dinara) i Bosna i Hercegovina (oko 137 dinara). Veći dio ratne štete koja je pripadala Crnoj Gori, isplaćena jugoslovenskoj državi, nije ni utrošen u Crnoj Gori. Prema tadašnjim proračunima i pod uslovom da se poštuju ugovori o miru, Crnoj Gori je pripadalo „oko 100.000.000 franaka“ (na Mirovnoj konferenciji tražena je odšteta za ratna razaranja u Crnoj Gori 723.000.000 franaka). Pravo na ratnu štetu Crnoj Gori pripalo je po osnovu njenog autonomnog prava, stečenog, s jedne strane, procjenom njenog razaranja i pustošenja u ratu, a s druge strane, njenim „istorijskim zaslugama, međunarodno verifikovanim“. Zato su ta sredstva pravno neotuđiva od nje u svakom pogledu.

Pare trgovcima

Plaćanje ratne štete otpočelo je u maju 1921. godine. Prvo u naturi, potom putem „izrade radionica za opravku vozova“, a zatim u novcu. Pojedincima iz šest okruga Crne Gore do jula 1922. godine dosuđeno je, prema izvještaju Ministarstva pravde novostvorene države od 1. jula 1922, oko 250.000.000 dinara. Po ondašnjim procjenama, oko 5-8 puta manje od štete učinjene građanima ratnim dejstvima. Dosuđivana je i po političkom kriterijumu. Umjesto dosuđenog novca, građanima su izdate državne obveznice. Nakon toga, obarana je vrijednost izdatih državnih obveznica putem berzanskih špekulacija. Berzijanci, koji su bili uglavnom van Crne Gore, putem špekulacija, enormno su se obogatili na račun sirotinje ratom imovinski oštećene. Siromašni građani u Crnoj Gori ostali su i dalje bez adekvatnog obeštećenja. Iz „reparacionog fonda“ vlada Kraljevine SHS tek je početkom 1927. godine Zetskoj oblasti, koja je obuhvatala i teritoriju Crne Gore, „odobrila 15.000.000 zlatnih maraka (oko 170.000.000 dinara)“ i odlučila da se isplate u tri godine, u tri jednake rate. Samo prva rata je iskorišćena. Dakle, samo 5.000.000 maraka. Ni taj iznos nije optimalno iskorišćen. Veliki dio tih sredstava, uz blagoslov vlasti, „završio je u džepovima trgovaca“ i bogatijeg sloja i moćnijih u vlasti i trgovini i izvan Crne Gore. Čitav iznos preko toga Crnoj Gori je oduzela centralizovana državna vlast. Od sredstava koja je jugoslovenska država dobila po osnovu ratne štete, na teritoriji Crne Gore utrošeno je srazmjerno manje, mjereno po glavi stanovnika, nego što je utrošeno na teritoriji Srbije. Na svaki dinar uložen po glavi stanovnika na teritoriji Crne Gore, uloženo je 10 dinara po glavi stanovnika na teritoriji Srbije.

Pred crnim danima

Ukupno prikazano stanje prouzrokovalo je da je stalno bilo aktuelno pitanje ishrane stanovništva u Crnoj Gori. Od 1918. do 1929. godine čak šest godina ishrana stanovništva bila je kritična, 1927. i 1928. godine pitanje ishrane je „dramatično aktuelizirano“. Dramatizaciji je doprinijela i suša. Ugledna Slobodna misao od 26. juna 1927. godine objavljuje tekst pod naslovom Crna Gora – pred crnim danima. Glad najavljuje. Centralna vlada odobrila je Zetskoj oblasti sredstva za otvaranje javnih radova (građeni su naprijed identifikovani putevi) i kredite za kupovinu žita. Glad je ublažena, ali su porasli dugovi seljaka. Opozicioni list Glas naroda od 21. februara 1928. godine, pod naslovom Žrtve gladi, obavještava i o smrti dva lica od gladi, od kojih je jedno dijete od 9 godina. A u broju od 13. novembra 1928. godine konstatuje: „Na ishranu Crnogoraca, od kako smo se ujedinili, nikada se ozbiljno nije mislilo, a uvijek se o njoj pričalo, kao što se sad samo priča i laže a od ishrane nema ništa“.

I prava po osnovu rada crnogorskih oficira, činovnika, sudija, invalida, penzionera, rješavana su relativno nepovoljnije u Crnoj Gori nego u Srbiji kojoj je sjedinjena. Zbir izloženih podataka pouzdano kazuje nepovoljan socijalnopolitički i ekonomski položaj Crne Gore i njenog naroda u državno- pravnom režimu kojemu je put otvorila Odluka Podgoričke skupštine. Znatno nepovoljniji od položaja Srbije i njenog naroda u istom vremenskom periodu i u istoj državi.

http://www.pobjeda.co.me/citanje.php?datum=2011-03-14&id=203613

„Prisajedinjene pravo ropstvo“

„Srpska vojska je opljačkala brojna sela i u Crnoj Gori je i zlostavljala stanovništvo“… „Plebiscit je bio lakrdija. Naoružane srpske vlasti su prisilile Crnogorce da glasaju za aneksiju“… „Crna Gora ne izgleda uopšte da je pripojena Srbiji već prije da je pobijeđena od njene strane. Crnogorci nijesu srpski građani već robovi… Zatvori su puni Crnogoraca“… (Izvještaj francuskog potpukovnika Alberta Rajia o situaciji u Crnoj Gori)

17. Velike sile nijesu priznale legitimitet ni legalitet Podgoričke skupštine i njene Odluke

Nema nijedne činjenice koja bi dokazala da je bilo koja velika sila, bilo kada, donijela neki državni akt kojim bi zvanično priznala legalitet i legitimitet Podgoričke skupštine i Odluke koju je ona donijela, što je suprotno tvrdnjama u hvalospjevima o njima. Naprotiv, duže od dvije godine poslije novembra 1918. sve tri velike sile imale su svoja diplomatska predstavništva kod suverene crnogorske države. Francuska Vlada je tek 20. decembra 1920. notom obavijestila Vladu Kraljevine Crne Gore da je „odlučila da ukine Poslanstvo Francuske u Crnoj Gori“, sa objašnjenjem da se stanovništvo Crne Gore na izborima za jugoslovensku konstituantu, 28. novembra 1920, izjasnilo da bude u sastavu države „Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca, čije postojanje smo zvanično priznali“ – mada javno deklarisani ciljevi tih izbora nijesu ni obuhvatali odlučivanje o državnom ili bilo kakvom statusu Crne Gore i mada je na izborima, koji i nijesu bili demokratski, najveći broj glasača izašlih na izbore u Crnoj Gori (37, 99%) glasalo za komuniste čiji su kandidati govorili da je novostvorena država „uvećala samo broj robova“. Vlada Crne Gore notom od 10. januara 1921. godina osporila je Vladi Francuske da „odlučuje o sudbini Crne Gore“, „odbila da prizna pravo bilo kojoj vladi da rješava državno pitanje Crne Gore“, i dobijenu odluku francuske vlade „proglasila običnim prekidom diplomatskih odnosa“. Sa istih razloga prekinule su diplomatske odnose SAD 21. januara 1921, a Velika Britanija 17. marta 1921. Održavanjem diplomatskih odnosa sa Crnom Gorom dvije i više godina poslije donošenja Odluke Podgoričke skupštine dokaz je da su velike sile, i nakon njenog donošenja, priznavale suverenitet države Crne Gore. Time su izričito iskazale da ne priznaju pravno-državnu punovažnost njenu.

Prekid diplomatskih odnosa

Sve do prekida diplomatskih odnosa sve države svijeta priznavale su: eksteritorijalnost crnogorskoj vladi u inostranstvu, crnogorsku zastavu na kopnu i moru; eksteritorijalno pravo crnogorskoj vojsci na savezničkim teritorijama. Sve do prekida diplomatskih odnosa od strane velikih sila sve države su priznavale Odluke Crne Gore o pristupanju međunarodnim konvencijama. Ona je sklapala i ugovore. Konferencija mira je u 1919. godini od crnogorske Vlade tražila da podnese Konferenciji zahtjev za reparacije, čiji je zahtjev uvrstila u zvanične dokumente Konferencije i po njemu donijela odluku. Konferencija mira pozvala je 5. marta 1919. delegaciju crnogorske Vlade da učestvuje na sjednici Konferencije. Za sve svoje akcije na teritoriji Crne Gore velike sile su sve do prekida diplomatskih odnosa tražile saglasnost od crnogorske Vlade ili su je obavještavale o tim aktivnostima.

Velike sile nijesu ni imale legitimitet da ih priznaju. Ni zajedno, ni pojedinačno, Jer, u tadašnjem međunarodnom pravnom sistemu nije postojalo pravno određenje koje bi davalo pravo bilo kojoj državi da putem svojih izaslanika i uz asistenciju svoje vojske u drugoj suverenoj i međunarodno priznatoj državi, protivno njenom ustavu i pravnom poretku, ustanovljava organ sa pravom da, gaženjem ustava i pravnog poretka te države, donosi Odluke o njenom ukidanju, pa i kada to čini pomoću njenih državljana.

One su se tolerisale odvijanje procesa u Crnoj Gori. Prećutno su učinjeno tretirali kao „svršeni čin“ i uzdržale se od intervencije potrebne da se spriječe aktivnosti koje su dovele do Odluke Podgoričke skupštine. To, međutim, nije davanje legitimiteta i priznavanje legaliteta.

Kršenje moralnih načela

Ne može se tvrditi da su velike sile tim tolerisanjem i uzdržavanjem kršili pravo, međunarodno i unutrašnje. Tim su, međutim, flagrantno kršile moralna načela, najelementarnije ljudske principe, pravdu i pravičnost. Vjerolomno su kršile i svoja saveznička, svečano data državnička obećanja. Jer, kako je prethodno argumentovano kazano, one su izričito javno garantovale da će se vaspostaviti država Crna Gora nakon oslobođenja od austro-ugarske okupacije, o čemu su naprijed identifikovane činjenice u poglavlju o istorijsko-situacionom okviru zbivanja u Crnoj Gori 1918. Vjerolomstvo koje je Vitni Voren, kako je citirano, okvalifikovao njihovim zločinom protiv Crne Gore. To i jeste moralni zločin.

Ne samo velike sile nego nijedna država u svijetu nije priznala legalitet Odluke Podgoričke skupštine. Sve su priznale samo faktičko stanje nastanka nove države jugoslovenskih naroda.

Podgoričku skupštinu i njenu Odluku velike sile nijesu ni uzele kao razlog i osnov za prekid diplomatskih odnosa sa Crnom Gorom, nego rezultate izbora za konstituantu 28. novembra 1920. godine. Te rezultate tretirali su i ocijenili kao „svršeni čin uključenja Crne Gore“ u novostvorenu državu.

Počinjen zločin

O karakteru tih izbora svjedoči „izvještaj francuskog potpukovnika Alberta Rajia o situaciji u Crnoj Gori i o izborima koje je sprovela Srbija“, koji je zadužen da „kontroliše te izbore“. Njegov izvještaj nije objavljen. Iz njega je, s konstatacijom da su dobiveni „iz ovlašćenih izvora“, Rimska „L’ Idea Nazionale“, u broju od 28. maja 1921, objavila nekoliko pojedinosti. Među njima i ove konstatacije: „Crnogorci primjećuju da je njihovo prisajedinjenje Srbiji pravo ropstvo“… „Srbi na sve načine pritiskuju Crnogorce da priznaju srpsku vlast; jedan dio njih koji su ostali u Crnoj Gori koji izgleda da su se potčinili, čeka i još uvijek se nada povoljnoj prilici da se pobuni“… „Srpska vojska je opljačkala brojna sela i u Crnoj Gori je i zlostavljala stanovništvo“… „Plebiscit je bio lakrdija. Naoružane srpske vlasti su prisilile Crnogorce da glasaju za aneksiju“… „Crna Gora ne izgleda uopšte da je pripojena Srbiji već prije da je pobijeđena od njene strane. Crnogorci nijesu srpski građani već robovi… Zatvori su puni Crnogoraca“… „Slobodne zemlje su počinile zločin ne štiteći narod koji je bio nezavisan prije rata i koji se borio na strani Antante“.

Velike sile su priznale rezultate izbora kao važeće, uprkos toga što su imali na raspolaganju izvještaj Alberta Rajia.

Okrutna odlučnost

Uvjerenost donosilaca ne mijenja suštinu Odluke

Možda brojni neposredni učesnici u donošenju Odluke Podgoričke skupštine nijesu razumjeli njihove prave motive i namjere.Nijesu morali znati ni stvarne i neotklonjive implikacije njihove. Posljedice koje vremenski tek predstoje, ne mogu se lako ni predvidjeti. Možda su ih smatrali i lično doživljavali dobrom za crnogorski narod. Veliki žar, okrutna odlučnost sa kojim su unionisti radili, njihovo bezobzirno gaženje Ustava Crne Gore, njenih zakona i njenog pravnog poretka, odbacivanje obaveze poštovanja makar minimalnih elementa moralnosti politike, može biti i svojevrstan dokaz da su i bili uvjereni da čine veliko dobro. Podsjećam na utvrđenja dvojice svjetskih uglednika. „Nikada se zlo ne čini tako potpuno, ni tako laka srca, kao kada se čini iz ubjeđenja“ (B. Paskal). „Despotizam je najgori onda kada se izgovara da se radi nešto dobro, jer on tada svojim intencijama opravdava najokrutnije mjere, pa zla koja se smatraju ljekovima, nemaju granica“ (Astolf de Kistan). Na to upućuje njihov ispoljeni zanos i odlučnost da se nemilosrdno lomi sve što je prepreka njenom ostvarenju. Upućuje na to i činjenica da su Marko Daković, Jovan Đonović i Mihailo Ivanović, čelnici unionističkog pokreta od 1905. do 1918. u Crnoj Gori, oštro kritikovali u Skupštini Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca odnos prema Crnoj Gori i crnogorskom narodu i na više načina iskazali i razočaranje ishodom njihove borbe. Đonović i Ivanović, kao poslanici, iznosili su činjenice kojima su dokazivali da stvoreno stanje nije onako kako su objašnjavani ciljevi Podgoričke skupštine i kako je javno tumačena Odluka koju je ona donijela. Daković, čelnik unionista od 1903. do 1918, član Izvršnog odbora koji je obrazovala Podgorička skupština, stvarni rukovodilac oružanog slamanja otpora dovršavanju sprovođenja Odluke Podgoričke skupštine, politički razočaran, kako je sam kazivao, 1920. godine potpuno je napustio političke aktivnosti.

Njihova uvjerenost, bilo kakva da je, međutim, nema značenje i snagu da dovede u pitanje bilo koji u ovom radu iskazani činjenični nalaz i činjenično-ocjenski zaključak.

http://www.pobjeda.co.me/citanje.php?datum=2011-03-15&id=203708