Nijedan poslanik Podgoričke skupštine nije učestvovao u pisanju teksta Rezolucije / Odluke, u utvrđivanju što je njen predmet, šta ona treba da sadrži, niti je ona napisana u Skupštini. Tekst je napisao Privremeni centralni izvršni odbor za ujedinjenja, sastavljen od četiri izaslanika Vlade Srbije. U njenom pisanju učestvovali su Janko Spasojević i Milosav Raičević kao članovi Privremenog odbora, a ne kao poslanici. Niko drugi od poslanika u njenom pisanju nije učestvovao
O pametnom djelovanju Srbije prema Crnoj Gori, pametnom sa njenog stanovišta, i u ranijem periodu, u prvoj glavi knjige on piše: „Loza Karađorđevića nikad ne bi uspjela toliko koliko jeste bez usluga ljudi koji su od intrige napravili pravu umjetnost. Nešto vas prosto tjera da se divite njihovoj vještini, čak i kada osjećate odvratnost zbog njene zloupotrebe“. On citira i Viktora Gledstona, po kojem Crna Gora „nije mogla biti tretirana gore da se borila na strani Centralnih sila“, to jest, na strani one države koja je nju okupirala. (str. 50, i 55/56, 57. i 21 knjige)
Nije on jedini koji pominje da je bilo „i naoružanih“ lica u zgradi gdje je održana sjednica Podgoričke skupštine na kojoj je donijela glasovitu istorijsku Rezoluciju/Odluku. Šire je pričano i prepričavano, što je dopiralo i do ušiju autora ovog teksta, da su pojedini učesnici te sjednice govorili da je u zgradi u kojoj je zasijedala Podgorička skupština „bilo oko dvadeset vojnika srpske vojske u čijem je sastavu bilo i nekoliko crnogorskih komita, svi sa puškama, i da su kundacima udarali u daske čim bi neki poslanik govorio nešto što je ocjenjivano kao skretanje sa linije unionista“. Podaci u raspoloživoj dokumentaciji o Podgoričkoj skupštini ne potvrđuju to što je prepričavano. Zato ta kazivanja ne prihvatam kao dokazanu činjenicu. Ali, nema dokaza ni da se to negira.
Postupak i način donošenja Odluke, dakle, nijesu parlamentarni, niti demokratski.
Usvojena Rezolucija/Odluka napisana izvan Skupštine
„Glava Odbora“ za organizovanje Podgoričke skupštine, Svetozar Tomić, u svojem već citiranom radu Desetogodišnjica ujedinjenja Srbije i Crne Gore, izričito kazuje dvoje:
1. Tekst Odluke Podgoričke skupštine izradio je Privremeni centralni izvršni odbor za ujedinjenje Crne Gore sa Srbijom i predao ga obrazovanom skupštinskom Odboru za izradu Rezolucije i
2. Odbor je „dobijeni tekst predložio Podgoričkoj skupštini da ga usvoji“ i ona ga je usvojila u tekstu koji je napisao Privremeni odbor.
Odbor bez sjednice
Druge dvije činjenice to potvrđuju. To su:
a) Tekst Rezolucije/Odluke sadržinski je vrlo složen. Tekstualni dio, sa ulogom obrazloženja, koji prethodi njenom pravno-regulativnom dijelu, obuhvata poglede na istorijski period dug nekoliko vjekova. Sadrži ocjene o nekoliko ratova. Iskazuje poglede koji se odnose na političke, ekonomske i kulturne probleme i odnose, poglede na prošlost, tekući period i na budućnost. Pravno-regulativni dio reguliše egzistencijalno-sudbinska pitanja države Crne Gore i naroda Crne Gore. U oba dijela tekst je napisan veoma impregnantno, sa nijansiranim izrazom, stilski i jezički korektno. Pravno-regulativni dio je napisan tako vješto da se njime dosljedno ostvaruje unionistička koncepcija u svoj njenoj širini i dubini, a da se iz upotrijebljenih riječi ne vidi sva ta širina i ta dubina.
U toku jedne noći, naročito u tadašnjim sveukupnim uslovima, uključujući tehničke mogućnosti, ograničenja svijetla, skupštinski odbor zaista nije mogao usaglasiti stanovišta i mišljenja svojih 20 članova i napisati tekst sa konstatovanim svojstvima.
b) U zapisnicima sa sjednica Skupštine, u dnevnom listu Novo doba, koji je objavljivao informacije o izborima i radu Podgoričke skupštine, u literaturi pisanoj od učesnika, nema nijednog podatka koji bi makar upućivao, ako ne i dokazivao, da je Odbor za izradu rezolucije održao sjednicu, da je unutar njega vođena rasprava o bilo kojem pitanju koje je predmet predloženog teksta Nacrta rezolucije. O raspravi na sjednici drugog skupštinskog odbora – odbora za verifikaciju mandata – međutim, ima više podataka u sva tri označena izvora. Da se taj odbor nije ni konstituisao, ni birao predsjednika, potvrdio je poslanik – mitropolit Dožić na III sjednici Skupštine prilikom odlučivanja o verifikaciji Zapisnika sa II sjednice. On je negirao da je na prethodnoj sjednici govorio kao predsjednik tog odbora, kako je pisalo u tekstu Nacrta zapisnika, i kazao da se taj odbor „nije konstituisao, te ja ne mogu biti predsjednik nego samo član“. Dožić je implicitno potvrdio da se Odbor za izradu Rezolucije nije ni sastajao i iskazom na II sjednici, navedenom u Zapisniku sa te sjednice, datim povodom pitanja poslanika Vešovića. Logika stvari upućuje, naime, da bi povodom tog pitanja Dožić obavijestio – da se to zaista i dogodilo – da je izvršena „izmjena misli“ u skupštinskom odboru i da je na osnovu toga izrađen tekst koji se predlaže.
Izaslanici druge države
Dakle, nijedan poslanik Podgoričke skupštine nije učestvovao u pisanju teksta Rezolucije/ Odluke, u utvrđivanju što je njen predmet, šta ona treba da sadrži, niti je ona napisana u Skupštini. Tekst je napisao Privremeni centralni izvršni odbor za ujedinjenja, sastavljen od imenovana četiri izaslanika Vlade Srbije. U njenom pisanju učestvovali su Janko Spasojević i Milosav Raičević kao članovi Privremenog odbora, a ne kao poslanici. Niko drugi od poslanika u njenom pisanju nije učestvovao.
Rezolucija/Odluka napisana je, dakle, od izaslanika druge države, data nelegalno i nelegitimno ustanovljenoj skupštini da je donese. Nominalno nazvanoj „skupština“ u značenju izabranog predstavništva naroda Crne Gore, a stvarno i u suštini političkom forumu ili mitingu sa dominacijom pristalica politike te druge države. Napisali su je, naravno i po prirodi stvari, saglasno zadatku koji su imali kao izaslanici druge države tako da njena koncepcija, smjer i konkretna sadržina zadovolje interese i potrebe formulisane od Vlade Srbije, a ne sa ciljem da se zadovolje stvarni legitimni interesi i prava države Crne Gore i njenog naroda! Zato usvojena Rezolucija/Odluka ni po jednom valjanom principu, pravnom, kulturnom, civilizacijskom ili političkom, ne može imati ni legalitet, ni legitimitet. Nezavisno i od njene sadržine.
Promjena imena donesenog akta izvršena pošto je donesen i nakon prestanka postojanja Podgoričke skupštine
Rezolucija usvojena na sjednici od 26. novembra javno je objavljena, u obliku plakata, velikog formata, nakon prestanka postojanja Skupštine sa imenom – Odluka. Zamjenom imena Rezolucija imenom Odluka promijenjeni su, bez Skupštine i bez promjene teksta, pravni karakter, način i domet pravnog dejstava akta koji je usvojila Podgorička skupština.
U sistemu pravnih akata, to su dvije vrste akata, sa različitim pravnim značenjem i dejstvom.
Rezolucija je političko-pravni akt kojim se iskazuju gledišta i utvrđuju stavovi. Najčešće sadrži ocjene o određenim problemima ili stanju i smjernice šta i kako učiniti da se otklone ili riješe problemi ili stanja na koje se odnose u njoj iskazane ocjene. Ne obavezuje pravno, već samo politički. U tom smislu nije akt pravne prirode. Stavovi i opredjeljenja u njoj pretpostavljaju donošenje drugih pravnih akata. Organi koji donose Odluke, u formi zakona, podzakonskih akata i pojedinačnih akata, imaju dužnost da njima obezbijede ostvarivanje stavova iskazanih u rezoluciji ili su bar dužni voditi računa o njima. Ukoliko to ne čine, ne mogu odgovarati pravno već samo politički.
Istoriografija sa plakata
Odluka je pravni akt kojim se neposredno rješava neko pitanje i ima karakter zakona, obavezuje kao zakon. Bilo da je donesena kao opšti bilo kao pojedinačni pravni akt.
Vođstvo unionista, a ne Podgorička skupština, promjenom imena u doneseni političko-pravni akt utisnuli su čisto pravni karakter. Dali su mu snagu izvršnog naslova. Akta koji se neposredno izvršava.
Mada je to veoma bitna i značajna promjena, da je ona izvršena bez ovlašćenja donosioca, ne može se negirati da su glavni akteri izrade Rezolucije htjeli da akt sa čistim pravnim karakterom, sa snagom izvršnog pravnog naslova. Dok je akt donošen, vjerovatno svjesno, radi njegovog lakšeg prihvatanja, dali su mu ime koje kazuje da se donosi akt kojim se utvrđuju stavovi, opredjeljenja i smjernice što činiti, a da će se njihovo izvršavanje obezbijediti novim pravnim aktima. Kada je akt donesen, dali su mu ime koje određuje da je čisto pravni akt i koji daje pravo da se neposredno izvrši.
Istoriografija je sa tog plakata, a ne iz originala, preuzela ime. Tome je pogodovalo to što je akt neposredno izvršen. Pod tim imenom opštepoznat je akt koji je donijela Podgorička skupština 26. novembra 1918. godine. Pod tim imenom se on identifikuje u daljem tekstu.
Time je ulični plakat postao plakat za istoriju. Može se i reći: bitan sadržaj istorije na uličnom plakatu.
Stvarna sadržina Odluke Podgoričke skupštine
Sadržina Odluke sastoji se iz dva dijela.
Prvi dio je narativno obrazloženje drugog dijela – pravno-regulativnog.
Drugi dio je iskazan u obliku pravno-regulativnih normi. Ima četiri tačke.
Drugi dio i jeste – Odluka Podgoričke skupštine.
Dvije neistine
Taj dio je relevantan za ocjenu legaliteta i legitimiteta Odluke. Prvi dio je za analize sa stanovišta vjerodostojnosti stavova u njemu iskazanih. To je izvan tematike ovog studijskog rada.
Za ovaj studijski rad relevantno je da taj dio negira posebnosti crnogorskog naroda i sadrži ocjenu da je izdajnik kralj Nikola Petrović. Dvije neistine koje su premise pravno-regulativnog dijela akta. Neistine koje stvarnost demantuje, pa nije neophodno bilo kakvo dokazivanje u ovom studijskom tekstu. Dvije pogrešne premise, koje kao uvijek kada su premise pogrešne, vode i pogrešnim zaključcima.
Ovo je veoma značajno za razumijevanje kulturno-duhovne matrice Odluke.
Pravno-regulativne tačke Odluke formulisane su ovako i ovim redom:
„1. da se kralj Nikola I Petrović Njegoš i njegova dinastija zbaci s crnogorskog prestola;
2. da se Crna Gora s bratskom Srbijom ujedini u jednu jedinu državu pod dinastijom Karađorđevića, te tako ujedinjene stupe u zajedničku otadžbinu našeg troimenog naroda Srba, Hrvata i Slovenaca;
3. da se izabere izvršni narodni odbor od pet lica, koji će rukovoditi poslovima dok se ujedinjenje Srbije i Crne Gore ne privede kraju, i
4. da se o ovoj skupštinskoj odluci izvijesti bivši kralj Crne Gore Nikola I Petrović, vlada kraljevine Srbije, prijateljske savezničke sile i sve neutralne države.“
Pojedinačna određenja u sve četiri tačke dijalektički su povezana. Međusobno su uslovljena. Sadržina njihova uzajamno se prepliće i prožima. Skupno oblikuju čvrsto koncepcijsko, smisaono i sadržinsko jedinstvo. To sve četiri tačke čini jednom Odlukom, sa više međuzavisnih elemenata, a ne četiri Odluke. Tekst je naslovljen Odluka, a ne u množini, kada je akt koji je donijela Podgorička skupština prvi put javno objavljen.
Ključna sadržina Odluke su njene prve dvije tačke.
Određenje u trećoj i četvrtoj tački samo je konsekvencija regulisanog u prvoj i drugoj tački. Bez trajnijeg su dejstva. Zato i nijesu predmet razmatranja u ovom studijskom radu.
Tri činjenice su očigledne iz samog teksta Odluke. Njihova očiglednost čini ih neporecivim, a one bitno kazuju što su njena suština, smisao i cilj. Time bitno doprinose njenom razumijevanju.
Upisali mu ime a zabranili prisustvo sjednicama
Među potpisnike Rezolucije/Odluke upisano je i ime Marka Dakovića, koji nije ni prisustvovao sjednicama Podgoričke skupštine. Nije zato što mu nije dozvoljeno – zato što se zalagao za to da o obliku vladavine odluči ustavotvorna skupština – da dođe u Crnu Goru dok Rezolucija/Odluka nije donesena. Učinjeno je to smišljeno. Jer, Marko Daković je bio veoma popularan u redovima omladine.
http://www.pobjeda.co.me/citanje.php?datum=2011-03-07&id=202983
Mijat Šuković: Podgorička skupština 1918. 