„Srpska vojska je opljačkala brojna sela i u Crnoj Gori je i zlostavljala stanovništvo“… „Plebiscit je bio lakrdija. Naoružane srpske vlasti su prisilile Crnogorce da glasaju za aneksiju“… „Crna Gora ne izgleda uopšte da je pripojena Srbiji već prije da je pobijeđena od njene strane. Crnogorci nijesu srpski građani već robovi… Zatvori su puni Crnogoraca“… (Izvještaj francuskog potpukovnika Alberta Rajia o situaciji u Crnoj Gori)
17. Velike sile nijesu priznale legitimitet ni legalitet Podgoričke skupštine i njene Odluke
Nema nijedne činjenice koja bi dokazala da je bilo koja velika sila, bilo kada, donijela neki državni akt kojim bi zvanično priznala legalitet i legitimitet Podgoričke skupštine i Odluke koju je ona donijela, što je suprotno tvrdnjama u hvalospjevima o njima. Naprotiv, duže od dvije godine poslije novembra 1918. sve tri velike sile imale su svoja diplomatska predstavništva kod suverene crnogorske države. Francuska Vlada je tek 20. decembra 1920. notom obavijestila Vladu Kraljevine Crne Gore da je „odlučila da ukine Poslanstvo Francuske u Crnoj Gori“, sa objašnjenjem da se stanovništvo Crne Gore na izborima za jugoslovensku konstituantu, 28. novembra 1920, izjasnilo da bude u sastavu države „Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca, čije postojanje smo zvanično priznali“ – mada javno deklarisani ciljevi tih izbora nijesu ni obuhvatali odlučivanje o državnom ili bilo kakvom statusu Crne Gore i mada je na izborima, koji i nijesu bili demokratski, najveći broj glasača izašlih na izbore u Crnoj Gori (37, 99%) glasalo za komuniste čiji su kandidati govorili da je novostvorena država „uvećala samo broj robova“. Vlada Crne Gore notom od 10. januara 1921. godina osporila je Vladi Francuske da „odlučuje o sudbini Crne Gore“, „odbila da prizna pravo bilo kojoj vladi da rješava državno pitanje Crne Gore“, i dobijenu odluku francuske vlade „proglasila običnim prekidom diplomatskih odnosa“. Sa istih razloga prekinule su diplomatske odnose SAD 21. januara 1921, a Velika Britanija 17. marta 1921. Održavanjem diplomatskih odnosa sa Crnom Gorom dvije i više godina poslije donošenja Odluke Podgoričke skupštine dokaz je da su velike sile, i nakon njenog donošenja, priznavale suverenitet države Crne Gore. Time su izričito iskazale da ne priznaju pravno-državnu punovažnost njenu.
Prekid diplomatskih odnosa
Sve do prekida diplomatskih odnosa sve države svijeta priznavale su: eksteritorijalnost crnogorskoj vladi u inostranstvu, crnogorsku zastavu na kopnu i moru; eksteritorijalno pravo crnogorskoj vojsci na savezničkim teritorijama. Sve do prekida diplomatskih odnosa od strane velikih sila sve države su priznavale Odluke Crne Gore o pristupanju međunarodnim konvencijama. Ona je sklapala i ugovore. Konferencija mira je u 1919. godini od crnogorske Vlade tražila da podnese Konferenciji zahtjev za reparacije, čiji je zahtjev uvrstila u zvanične dokumente Konferencije i po njemu donijela odluku. Konferencija mira pozvala je 5. marta 1919. delegaciju crnogorske Vlade da učestvuje na sjednici Konferencije. Za sve svoje akcije na teritoriji Crne Gore velike sile su sve do prekida diplomatskih odnosa tražile saglasnost od crnogorske Vlade ili su je obavještavale o tim aktivnostima.
Velike sile nijesu ni imale legitimitet da ih priznaju. Ni zajedno, ni pojedinačno, Jer, u tadašnjem međunarodnom pravnom sistemu nije postojalo pravno određenje koje bi davalo pravo bilo kojoj državi da putem svojih izaslanika i uz asistenciju svoje vojske u drugoj suverenoj i međunarodno priznatoj državi, protivno njenom ustavu i pravnom poretku, ustanovljava organ sa pravom da, gaženjem ustava i pravnog poretka te države, donosi Odluke o njenom ukidanju, pa i kada to čini pomoću njenih državljana.
One su se tolerisale odvijanje procesa u Crnoj Gori. Prećutno su učinjeno tretirali kao „svršeni čin“ i uzdržale se od intervencije potrebne da se spriječe aktivnosti koje su dovele do Odluke Podgoričke skupštine. To, međutim, nije davanje legitimiteta i priznavanje legaliteta.
Kršenje moralnih načela
Ne može se tvrditi da su velike sile tim tolerisanjem i uzdržavanjem kršili pravo, međunarodno i unutrašnje. Tim su, međutim, flagrantno kršile moralna načela, najelementarnije ljudske principe, pravdu i pravičnost. Vjerolomno su kršile i svoja saveznička, svečano data državnička obećanja. Jer, kako je prethodno argumentovano kazano, one su izričito javno garantovale da će se vaspostaviti država Crna Gora nakon oslobođenja od austro-ugarske okupacije, o čemu su naprijed identifikovane činjenice u poglavlju o istorijsko-situacionom okviru zbivanja u Crnoj Gori 1918. Vjerolomstvo koje je Vitni Voren, kako je citirano, okvalifikovao njihovim zločinom protiv Crne Gore. To i jeste moralni zločin.
Ne samo velike sile nego nijedna država u svijetu nije priznala legalitet Odluke Podgoričke skupštine. Sve su priznale samo faktičko stanje nastanka nove države jugoslovenskih naroda.
Podgoričku skupštinu i njenu Odluku velike sile nijesu ni uzele kao razlog i osnov za prekid diplomatskih odnosa sa Crnom Gorom, nego rezultate izbora za konstituantu 28. novembra 1920. godine. Te rezultate tretirali su i ocijenili kao „svršeni čin uključenja Crne Gore“ u novostvorenu državu.
Počinjen zločin
O karakteru tih izbora svjedoči „izvještaj francuskog potpukovnika Alberta Rajia o situaciji u Crnoj Gori i o izborima koje je sprovela Srbija“, koji je zadužen da „kontroliše te izbore“. Njegov izvještaj nije objavljen. Iz njega je, s konstatacijom da su dobiveni „iz ovlašćenih izvora“, Rimska „L’ Idea Nazionale“, u broju od 28. maja 1921, objavila nekoliko pojedinosti. Među njima i ove konstatacije: „Crnogorci primjećuju da je njihovo prisajedinjenje Srbiji pravo ropstvo“… „Srbi na sve načine pritiskuju Crnogorce da priznaju srpsku vlast; jedan dio njih koji su ostali u Crnoj Gori koji izgleda da su se potčinili, čeka i još uvijek se nada povoljnoj prilici da se pobuni“… „Srpska vojska je opljačkala brojna sela i u Crnoj Gori je i zlostavljala stanovništvo“… „Plebiscit je bio lakrdija. Naoružane srpske vlasti su prisilile Crnogorce da glasaju za aneksiju“… „Crna Gora ne izgleda uopšte da je pripojena Srbiji već prije da je pobijeđena od njene strane. Crnogorci nijesu srpski građani već robovi… Zatvori su puni Crnogoraca“… „Slobodne zemlje su počinile zločin ne štiteći narod koji je bio nezavisan prije rata i koji se borio na strani Antante“.
Velike sile su priznale rezultate izbora kao važeće, uprkos toga što su imali na raspolaganju izvještaj Alberta Rajia.
Okrutna odlučnost
Uvjerenost donosilaca ne mijenja suštinu Odluke
Možda brojni neposredni učesnici u donošenju Odluke Podgoričke skupštine nijesu razumjeli njihove prave motive i namjere.Nijesu morali znati ni stvarne i neotklonjive implikacije njihove. Posljedice koje vremenski tek predstoje, ne mogu se lako ni predvidjeti. Možda su ih smatrali i lično doživljavali dobrom za crnogorski narod. Veliki žar, okrutna odlučnost sa kojim su unionisti radili, njihovo bezobzirno gaženje Ustava Crne Gore, njenih zakona i njenog pravnog poretka, odbacivanje obaveze poštovanja makar minimalnih elementa moralnosti politike, može biti i svojevrstan dokaz da su i bili uvjereni da čine veliko dobro. Podsjećam na utvrđenja dvojice svjetskih uglednika. „Nikada se zlo ne čini tako potpuno, ni tako laka srca, kao kada se čini iz ubjeđenja“ (B. Paskal). „Despotizam je najgori onda kada se izgovara da se radi nešto dobro, jer on tada svojim intencijama opravdava najokrutnije mjere, pa zla koja se smatraju ljekovima, nemaju granica“ (Astolf de Kistan). Na to upućuje njihov ispoljeni zanos i odlučnost da se nemilosrdno lomi sve što je prepreka njenom ostvarenju. Upućuje na to i činjenica da su Marko Daković, Jovan Đonović i Mihailo Ivanović, čelnici unionističkog pokreta od 1905. do 1918. u Crnoj Gori, oštro kritikovali u Skupštini Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca odnos prema Crnoj Gori i crnogorskom narodu i na više načina iskazali i razočaranje ishodom njihove borbe. Đonović i Ivanović, kao poslanici, iznosili su činjenice kojima su dokazivali da stvoreno stanje nije onako kako su objašnjavani ciljevi Podgoričke skupštine i kako je javno tumačena Odluka koju je ona donijela. Daković, čelnik unionista od 1903. do 1918, član Izvršnog odbora koji je obrazovala Podgorička skupština, stvarni rukovodilac oružanog slamanja otpora dovršavanju sprovođenja Odluke Podgoričke skupštine, politički razočaran, kako je sam kazivao, 1920. godine potpuno je napustio političke aktivnosti.
Njihova uvjerenost, bilo kakva da je, međutim, nema značenje i snagu da dovede u pitanje bilo koji u ovom radu iskazani činjenični nalaz i činjenično-ocjenski zaključak.
http://www.pobjeda.co.me/citanje.php?datum=2011-03-15&id=203708
Mijat Šuković: Podgorička skupština 1918. 